Rozmowa kwalifikacyjnaRozmowa kwalifikacyjna pytania i odpowiedziAutor: Zespół redakcyjny Indeed29 kwietnia 2022125 typowych pytań i odpowiedzi z rozmów kwalifikacyjnych (ze wskazówkami)Przygotowując się do rozmowy kwalifikacyjnej, zastanawiasz się, jakie pytania zada Ci pracodawca. Nigdy dokładnie nie wiadomo, jakie tematy będą omawiane, ale jest kilka typów popularnych pytań, których można się spodziewać. Dlatego przygotuj się do osoba przeprowadzająca rozmowę kwalifikacyjną jest inna, więc zadawane przez nią pytania też mogą różnić się od podanych. W tym artykule zawarliśmy niektóre spośród najczęściej zadawanych pytań z rozmów kwalifikacyjnych. Podaliśmy wskazówki, czego oczekują osoby przeprowadzające te rozmowy, a także przykładowe artykuł: Jak zrobić dobre wrażenie na rozmowie o pracęTypowe pytania z rozmów kwalifikacyjnych i odpowiedzi na nie1. Proszę opowiedzieć o osoby przeprowadzające rozmowę kwalifikacyjną prawdopodobnie zaczną od pytania o Ciebie oraz Twoje wykształcenie i doświadczenie, aby lepiej Cię poznać. Na początek opisz aktualnie zajmowane stanowisko lub wykonywane czynności, a następnie omów najistotniejsze aspekty swojego wykształcenia i doświadczenia, które czynią Cię najlepszym kandydatem na dane „obecnie pracuję jako asystentka trzech spośród pięciu członków zarządu, w tym dyrektora generalnego. Po 12 latach pracy w tym charakterze rozwinęłam umiejętność przewidywania przeszkód i tworzenia efektywnych planów alternatywnych. Za moją największą zaletę wszyscy członkowie kierownictwa uważają samodzielność, która pozwala im skupić się na potrzebach że szukają Państwo kogoś, kto rozumie niuanse organizowania wypełnionego obowiązkami dnia pracy dyrektora generalnego i potrafi aktywnie rozwiązywać problemy. Jako osoba skrupulatna i pełna zapału do organizowania staram się, by każdy dzień był przejrzyście zaplanowany, a każdy plan jasno zakomunikowany”.2. Proszę siebie gdy osoba przeprowadzająca rozmowę kwalifikacyjną prosi, aby opowiedzieć o sobie, chce się dowiedzieć, jak Twoje cechy mają się do umiejętności, które jej zdaniem są niezbędne na danym stanowisku. Jeśli to możliwe, przedstaw wymierne rezultaty, by pokazać, jak wykorzystujesz swoje cechy do osiągania „powiedziałbym, że jako pracownik ochrony jestem czujny, aktywny i zaangażowany w zapewnienie bezpiecznego i uporządkowanego środowiska. W ostatniej ocenie reakcji na incydenty otrzymałem 99% średniej dla zespołu, przy około 97% w okresie ostatnich trzech lat. Lubię skrupulatność i dokumentuję wszystkie zdarzenia. Poza tym cały czas się uczę, wyszukując zawsze najnowsze urządzenia i techniki patrolowania budynków. Często zgłaszam zarządowi sugestie dotyczące poprawek i zmian w dziedzinie bezpieczeństwa, ponieważ wnoszenie istotnego wkładu mnie motywuje”.3. Co czyni Pana(-ią) osobą wyjątkową?Wskazówka: pracodawcy często zadają to pytanie, aby ustalić, czy jesteś osobą o kwalifikacjach wyższych niż inni kandydaci, z którymi rozmawiają. Odpowiadając, skup się na tym, co pracodawca by zyskał, zatrudniając akurat Ciebie. Ponieważ nie znasz pozostałych kandydatów, trudno będzie Ci odnieść się do nich w swojej odpowiedzi. Wyjaśnienie, co w Twoim wykształceniu i doświadczeniu czyni Cię osobą odpowiednią na dane stanowisko, pozwoli pracodawcom zrozumieć, dlaczego potrzebują właśnie Twoich cech i „wyróżnia mnie czteroletnie doświadczenie w handlu detalicznym. Znam oczekiwania klientów, ponieważ bezpośrednio odpowiadam na ich pytania, opinie i skargi. Dzięki temu bezpośredniemu kontaktowi z nimi wiem, jak zapewnić wysoki poziom obsługi klienta”.4. Dlaczego chce Pan(i) tu pracować?Wskazówka: osoby przeprowadzające rozmowy kwalifikacyjne często zadają to pytanie, aby ustalić, czy kandydat przygotował się, zbierając informacje o firmie, a także zrozumieć, dlaczego uważa się za odpowiednią osobę. Aby najlepiej przygotować się do odpowiedzi na to pytanie, poświęć w domu trochę czasu na zapoznanie się z produktami, usługami, misjami i kulturą danego miejsca pracy. W odpowiedzi wspomnij o tych aspektach firmy, które Ci się podobają i współgrają z Twoimi celami zawodowymi. Wyjaśnij, dlaczego właśnie tego szukasz u „przemawia do mnie misja firmy polegająca na pomaganiu absolwentom w spłacie pożyczki zaciągniętej na studia. Byłem w tej sytuacji i bardzo chciałbym pracować w firmie, która robi coś istotnego. Zawsze szukałem pracy w przedsiębiorstwie oferującym pozytywne środowisko pracy i wyznającym wartości zgodne z moimi. Ta firma jest na szczycie mojej listy”.5. Jakie aspekty pracy na tym stanowisku Pana(-ią) interesują?Wskazówka: podobnie jak w przypadku poprzedniego pytania, także i to specjaliści ds. zatrudnienia często zadają po to, by zyskać pewność, że rozumiesz specyfikę danego stanowiska. Umożliwiają Ci również podkreślenie swoich istotnych cech. Oprócz dokładnego przeczytania opisu stanowiska warto porównać wymagania na tym stanowisku z własnymi umiejętnościami i doświadczeniem. Wybierz kilka obszarów, które szczególnie lubisz lub w których się wyróżniasz i skup się na nich w swojej „zmienianie w istotny sposób życia pacjentów oraz ich rodzin motywuje mnie do dążenia do doskonałości we wszystkim, co robię. Z niecierpliwością czekam na ich reakcję, gdy uzyskujemy pozytywny efekt, który odmieni ich życie na zawsze. Jak w przypadku rodziny chłopca, którego leczyliśmy w ubiegłym roku — jako ośmiolatek gwałtownie przybrał na wadze i wystąpiły u niego oznaki depresji. Jego rodzice opisali go jako zwykle radosne dziecko, ale wtedy wydawał się zrezygnowany i niezainteresowany swoimi zwykłymi zajęciami. W końcu ustaliliśmy, że to niedoczynność tarczycy, którą oczywiście można kontrolować lekami. Chłopiec dobrze reaguje na leczenie i znów odzyskał radość życia. Dlatego zostałam pielęgniarką i staram się o pracę na pediatrii”.6. Co Pana(-ią) motywuje?Wskazówka: pracodawcy często zadają to pytanie, aby ocenić poziom samoświadomości kandydata i upewnić się, że praca na tym stanowisku będzie dla niego motywująca. Postaraj się, by odpowiedź była jak najbardziej konkretna, powiąż ją ze stanowiskiem i podaj prawdziwe „prawdziwa odmiana życia moich pacjentów oraz ich rodzin motywuje mnie do dążenia do doskonałości we wszystkim, co robię. Z niecierpliwością czekam na ich reakcję, gdy uzyskujemy pozytywny efekt, który odmieni ich życie na zawsze. Dlatego zostałam pielęgniarką i staram się o pracę na pediatrii”.7. Czym się Pan(i) pasjonuje?Wskazówka: podobnie jak w przypadku poprzedniego pytania o motywację pracodawcy mogą zapytać, czym się pasjonujesz, aby lepiej zrozumieć, co motywuje Cię do działania oraz na czym najbardziej Ci zależy. Może im to ułatwić ustalenie, czy nadajesz się na dane stanowisko oraz czy jest ono zgodne z Twoimi bardziej dalekosiężnymi celami. Udzielając odpowiedzi, wybierz coś, co naprawdę jest Twoją pasją, wyjaśnij, skąd się ona wzięła, pokaż na przykładach, jak ją rozwijasz oraz wskaż jej odniesienie do „jako doświadczona i zorientowana na usługi profesjonalistka po ponad 10 latach pracy w salonach piękności najlepiej czuję się, tworząc przyjazne miejsce dla wszystkich klientek i świadcząc usługi kosmetyczne najwyższej jakości. Specjalistyczne szkolenia i wysokie umiejętności interpersonalne pomogły mi osiągnąć mistrzostwo w rozwijaniu relacji trwałych i opartych na zaufaniu, które pomagają budować bazę lojalnych klientek. Niektóre z nich są ze mną od początku, czyli już od ponad dziesięciu lat. Te relacje sprawiają, że uwielbiam codziennie chodzić do pracy”.8. Dlaczego odchodzi Pan(i) z obecnej pracy?Wskazówka: powodów odejścia z pracy może być wiele. Przygotuj przemyślaną odpowiedź, która przekona rozmówcę, że Twoja zmiana pracy nie jest chwilowym kaprysem. Zamiast koncentrować się na negatywnych aspektach obecnej lub poprzedniej posady, skup się na przyszłości i tym, co masz nadzieję zyskać na nowym „szukam okazji, która pozwoli mi budować bliższe, trwałe relacje z klientami. W obecnej pracy cykl sprzedaży jest tak krótki, że nie poświęcam tyle czasu na budowanie dobrych stosunków z klientami, ile bym chciała. Budowanie relacji jest jednym z powodów, dla których wybrałam karierę w sprzedaży i bardzo chciałabym pracować w firmie, w której jest ono głównym priorytetem”.9. „Jakie są Pana(-i) najsilniejsze strony?”Wskazówka: to pytanie otwiera możliwość rozmowy zarówno o Twoich umiejętnościach technicznych, jak i miękkich. Odpowiadając, podziel się swoimi przymiotami i cechami osobistymi, a następnie odnieś je do stanowiska, na które „mam wrodzony talent do rozwiązywania problemów. Uważam, że warto się zagłębić, by stawić czoło wyzwaniom — to jak rozwiązywanie zagadki. Zawsze w tym brylowałem i po prostu to lubię. Przy opracowywaniu produktu w dużej mierze chodzi o znajdowanie innowacyjnych rozwiązań trudnych problemów. Właśnie to na początku skłoniło mnie do obrania takiej ścieżki kariery”.Zobacz więcej: Pytanie z rozmów kwalifikacyjnych: „jakie są pana(-i) mocne i słabe strony?”10. „Jakie są Pana(-i) najważniejsze słabe strony?”Wskazówka: skoro masz się skupiać na swoich osiągnięciach, omawianie słabych stron może wydać się kłopotliwe. Jeśli jednak podzielisz się swoimi słabościami w odpowiedni sposób, pokażesz, że masz samoświadomość i chcesz wciąż doskonalić się w swojej pracy. Te cechy są niezwykle cenione przez wielu pracodawców. Pamiętaj, by zacząć od słabej strony, a potem omówić środki podjęte w celu poprawy. W ten sposób zakończysz odpowiedź pozytywnym „swego czasu zauważyłem, że przez entuzjastyczne podejście do pracy często mówiłem „tak”, zamiast odmawiać. W pewnym momencie byłem tak przytłoczony pracą i zabierałem się za tak wiele projektów, że musiałem pracować wieczorami i w weekendy. Było to stresujące i obniżało jakość mojej pracy. Zdałem sobie sprawę, że to przynosi efekt przeciwny do zamierzonego, więc zacząłem korzystać z narzędzi do zarządzania obciążeniem pracą, by lepiej określać oczekiwania wobec siebie i współpracowników”.11. Jakie są Pana(-i) cele na przyszłość?Wskazówka: specjaliści ds. zatrudnienia często pytają o przyszłe cele, by ustalić, czy zamierzasz pozostać w firmie na długo. To pytanie służy również do oceny Twoich ambicji, oczekiwań co do przyszłej kariery oraz umiejętności planowania. Aby poradzić sobie z odpowiedzią na nie, najlepiej oceń obecny przebieg swojej kariery oraz wskaż, jak praca na tym stanowisku pomoże Ci osiągnąć Twoje ostateczne „przez kilka następnych lat chcę nadal rozwijać swoje umiejętności marketingowe. Jednym z powodów, dla których interesuje mnie praca w szybko rozwijającym się start-upie, jest możliwość sprawowania wielu funkcji i współpracy z wieloma różnymi działami. Myślę, że to doświadczenie pomoże mi w osiągnięciu ostatecznego celu, którym jest kierowanie działem marketingu”.12. Gdzie widzi się Pan(i) za pięć lat?Wskazówka: zrozumienie tego, jak wyobrażasz sobie swoje życie w przyszłości, może pomóc pracodawcom ustalić, czy stanowisko i firma są zgodne z Twoimi celami dotyczącymi rozwoju osobistego. W odpowiedzi ogólnie opisz umiejętności, które chcesz rozwijać i stanowiska, które chcesz zajmować. Określ także, co chcesz „za pięć lat chcę być branżowym ekspertem w swojej dziedzinie, umieć szkolić i wspierać zarówno studentów, jak i początkujących projektantów. Chcę też zdobyć wiedzę specjalistyczną w zakresie komfortu obsługi, aby być gruntownie wykształconym współpracownikiem zespołów projektowych i marketingowych w dużych projektach, wnoszącym nową wartość zarówno dla firmy, jak i społeczności globalnej”.13. Czy może mi Pan(i) opowiedzieć o jakiejś trudnej sytuacji w pracy i jak sobie Pan(i) z nią poradził(a)?Wskazówka:** to pytanie jest często wykorzystywane w celu oceny zdolności kandydata do radzenia sobie z presją i rozwiązywania problemów. Pamiętaj, że historie bardziej zapadają w pamięć niż fakty i liczby, więc postaraj się „pokazywać” zamiast „opowiadać”. To też doskonała okazja, by pokazać swoją ludzką stronę i chęć aktywnego dawania z siebie więcej, niż oczekują „był pierwszy dzień dwutygodniowego urlopu mojej szefowej. Najlepszy klient naszej agencji zagroził, że odejdzie, ponieważ uznał, że nie otrzymuje obiecanej mu spersonalizowanej obsługi. Poświęciłem swoją godzinną przerwę na lunch, by z nim porozmawiać przez telefon i rozwiać jego obawy. Przedyskutowaliśmy nawet pomysły na jego kolejną kampanię. Był tak wdzięczny za poświęconą mu osobistą uwagę, że podpisał kolejny sześciomiesięczny kontrakt, jeszcze zanim moja szefowa wróciła z wycieczki”.14. Jakich widełek płacowych Pan(i) oczekuje?Wskazówka: osoby przeprowadzające rozmowę kwalifikacyjną zadają to pytanie, aby upewnić się, że oczekiwane przez Ciebie wynagrodzenie mieści się w kwocie przeznaczonej dla danego stanowiska. Jeśli podasz widełki płacowe znacząco niższe lub wyższe od wartości rynkowej stanowiska, może to zostać odebrane, że nie znasz swojej wartości. Zbierz informacje o typowym zakresie wynagrodzeń dla danego stanowiska na stronie Wynagrodzenia Indeed i skłaniaj się raczej ku górnej granicy. Pamiętaj, by wspomnieć specjaliście ds. zatrudnienia o swojej elastyczności w tym „oczekuję wynagrodzenia w przedziale od XX XXX do XX XXX PLN, czyli średniego dla kandydata z moim doświadczeniem w tym mieście. Jednak możemy negocjować”.15. Dlaczego warto Pana(-nią) zatrudnić?Wskazówka: choć to pytanie może zabrzmieć jak próba onieśmielenia, osoby przeprowadzające rozmowy kwalifikacyjne zwykle poruszają tę kwestię, by dać kolejną okazję do wyjaśnienia, dlaczego jesteś najlepszym kandydatem. Odpowiedź powinna uwzględniać Twoje umiejętności i doświadczenie oraz wyjaśniać, dlaczego pasujesz do kultury „w toku mojej kariery coraz bardziej zaczął pasjonować mnie rozwój aplikacji. Misja firmy pokrywa się z wartościami, którymi się kieruję, a tych parę chwil spędzonych już przez mnie w biurze pozwala mi stwierdzić, że ten rodzaj pozytywnej kultury sprzyjałby mojemu rozwojowi. Chcę pracować w firmie, która może nadać branży nowy kształt i wierzę, że właśnie to Państwo robią”.16. Czy ma Pan(i) jakieś pytania?Wskazówka: to może być jedno z najważniejszych pytań zadanych podczas rozmowy kwalifikacyjnej. Pozwala ono zbadać dowolny temat, który nie został poruszony, oraz pokazać rozmówcy swoje zainteresowanie stanowiskiem. Na tym etapie większość podstawowych kwestii dotyczących stanowiska i firmy będzie już zapewne omówionych, dlatego zapytaj osobę przeprowadzającą rozmowę kwalifikacyjną o jej własne doświadczenia z pracy w firmie i jak odnieść sukces, jeśli Cię „co się Panu(-i) podoba w tej pracy?” „Co byłoby sukcesem na tym stanowisku?” „Jakie wyzwania trzeba zwykle pokonać na tym stanowisku?”.17. Co najbardziej podobało się Panu(-i) w poprzedniej pracy?Wskazówka: powiąż odpowiedź na to pytanie z potrzebami firmy i skup się na objaśnieniu swoich potwierdzonych wyników w ostatniej pracy. Pamiętaj, by być konkretnym i podać „na ostatnim stanowisku najbardziej podobała mi się możliwość współpracy z innymi zespołami. Wszystkich członków zespołu zachęcano do wnoszenia do projektu nowych pomysłów, które były z szacunkiem analizowane. Przykładowo mieliśmy kiedyś klienta, który liczył, że rozwiążemy pewien problem krytyczny. Nasz zespół spotkał się w celu omówienia sytuacji. Najpierw zaproponowałem plan rozwiązania problemu, a następnie rozważyliśmy zalety i wady tego rozwiązania, starając się dopracować pomysł i rozszerzyć jego zastosowanie. Gdy wdrożyliśmy to rozwiązanie, okazało się skuteczniejsze i szybsze, niż wszyscy zakładaliśmy. Klient był bardzo zadowolony”.18. Co najmniej podobało się Panu(-i) w poprzedniej pracy?Wskazówka: unikaj krytykowania poprzedniego pracodawcy, przełożonych czy współpracowników. Powiedz o rozwoju swojej kariery oraz o tym, z jakim entuzjazmem myślisz o dołączeniu do ich „choć lubiłem się uczyć i rozwijać w ostatniej pracy, to jednak inaczej wyobrażałem sobie rozwój zawodowy. Bardzo lubię stawiać czoło wyzwaniom i doskonalić się w tym, co robię. Jeśli dobrze rozumiem, to główny priorytet dla menedżerów w Państwa organizacji. Dlatego zależy mi na kontynuowaniu rozmów na ten temat”.19. Jak radzi sobie Pan(i) ze stresem?Wskazówka: to nie jest podchwytliwe pytanie, by sprawdzić, czy stresujesz się w pracy. Umiejętność radzenia sobie w trudnych momentach stanowi raczej oznakę Twojej zdolności do rozwiązywania problemów. Pracodawcy chcą zatrudniać kandydatów, którzy reagują na stres w sposób konstruktywny, więc odpowiedź powinna prezentować rozwój „potrafię zachować spokój, gdy koncentruję się na szerszej perspektywie i dzielę swoje projekty na mniejsze zadania. Określam, co chcę ostatecznie osiągnąć. Przygotowuję listę działań z rozsądnymi terminami. Nawet jeśli duży projekt ma być gotowy na jutro, zadaję sobie pytanie: „co mogę zrobić w ciągu następnych 30 minut?”. Zanim się zorientuję, robię duży krok naprzód i ten nierealny projekt nie wydaje się już tak nierealny”.20. Jakie jest Pana(-i) największe osiągnięcie?Wskazówka: łatwo jest przesadnie skupić się na szukaniu swojego najbardziej imponującego osiągnięcia. Lepiej pomyśl o kilku osiągnięciach, które pokazują Twoją etykę pracy i wartości. Jeśli możesz, podaj przykłady, które wiążą się też z pracą, o którą się ubiegasz. Metoda STAR to świetne narzędzie, by podkreślić nie tylko Twoją rolę, ale także to, jak udało Ci się poprawić wyniki *„na ostatnim stanowisku zarządzałam wszystkimi treściami w mediach społecznościowych. Zauważyłam, że inne marki eksperymentują z filmami i mają duże zainteresowanie ze strony klientów, dlatego zapytałam szefową, czy moglibyśmy przeprowadzić niskobudżetowy test. Zgodziła się, więc korzystając z firmowych środków, nakręciłam niedrogi film, który podwoił zainteresowanie naszymi kanałami społecznościowym. Ponadto 30% oglądających, którzy odwiedzili naszą stronę, w ciągu tygodnia od obejrzenia filmu zostało naszymi klientami”.21. Jaką wyznaje Pan(i) filozofię nauczania?Wskazówka: to nie jest pytanie wyłącznie do osób ubiegających się o stanowiska nauczycieli. Pracodawcy mogą je zadać każdemu, kto ma zarządzać ludźmi lub ich szkolić. Dobra odpowiedź to taka, która krótko określi, jaki jest Twoim zdaniem cel nauczania oraz będzie zawierała konkretne przykłady ilustrujące Twoje pomysły. Przykład: „w zarządzaniu ludźmi mam filozofię nauczania polegającą na zadawaniu pytań nakierowujących daną osobę na samodzielne wyciąganie nowych wniosków. W ten sposób czuje ona, że jest odpowiedzialna za proces nauki, a nie ściśle kontrolowana. Przykładowo na ostatnim stanowisku redagowałem artykuł napisany przez podległą mi copywriterkę. W jej historii brakowało jasnego przedmiotu zainteresowania albo czegoś, co przyciągałoby uwagę. Na spotkaniu w cztery oczy zapytałem ją, co jej zdaniem jest głównym celem tego artykułu, gdyby miała podsumować go jednym zdaniem. Potem spytałem, czy uważa, że temat artykułu jest jasny. Stwierdziła, że nie i że powinna poprawić wstęp oraz zakończenie. W rezultacie artykuł był lepszy, a moja bezpośrednia podwładna otrzymała cenną lekcję pisania, którą wykorzystywała w późniejszej pracy”.22. Co dla Pana(-i) oznacza obsługa klienta?Wskazówka: jeśli aplikujesz na stanowisko wiążące się z kontaktami z osobami z zewnątrz, pracodawca może zadać Ci to pytanie, by przekonać się, jak Twoim zdaniem należy traktować klientów. Dobra odpowiedź uwzględni wartości firmy, które można określić przez zebranie informacji o jej zasadach obsługi klienta, poznanie produktów i klienteli. Można też wskazać własne doświadczenia jako klienta. Można odpowiedzieć z perspektywy klienta lub osoby zajmującej się obsługą „z doświadczenia wiem, że dobra obsługa klienta wymaga wzięcia odpowiedzialności, gdy coś idzie nie tak, oraz zrobienia wszystkiego, co możliwe, by to naprawić. Przykładowo niedawno podczas lotu zamówiłem wcześniej posiłek, ale okazało się, że nie ma wystarczających zapasów wybranego przeze mnie dania. Zamiast po prostu mi to zakomunikować, stewardesa szczerze przeprosiła i zaoferowała darmowego drinka lub dodatkową przekąskę. Według mnie te przeprosiny w dużym stopniu załagodziły sprawę. Darmowy posiłek był dodatkowym bonusem, który sprawił, że poczułem się doceniony jako klient i wybrałem tę samą linię przy okazji kolejnego lotu”.23. Proszę mi opowiedzieć o swoim doświadczeniu osoba przeprowadzająca rozmowę kwalifikacyjną nie musi znać Twojego wykształcenia i doświadczenia. Tak czy inaczej to pytanie daje Ci szansę szczegółowego opisania tych doświadczeń, które są najcenniejsze z punktu widzenia danego stanowiska. Pracodawcy chcą potwierdzenia, że ich oczekiwania dotyczące wykwalifikowanego kandydata zostały przez Ciebie przemyślane oraz że masz odpowiednie lub możliwe do przekazania umiejętności. Najlepiej jasno zaprezentuj doświadczenie zebrane w CV i wyjaśnij, jak przygotowuje Cię ono do wykonywania obowiązków na tym „mam 10-letnie doświadczenie w zarządzaniu finansami osobistymi i pomogłem 45 stałym klientom w zwiększaniu ich kapitału o średnio 15% rocznie. Jako analityk finansowy wykorzystuję wizualizacje wykresów wzrostu, by pokazać klientom, jak każdy plan oszczędzania może wpłynąć na realizację ich celów. Gdy zostałem starszym analitykiem finansowym, nadzorowałem pracę innych analityków i uczyłem ich, jak najlepiej pomagać naszym klientom. Jako Państwa starszy konsultant finansowy chcę wykorzystać moje indywidualne podejście do pomagania klientom w budowie funduszu emerytalnego, od którego będzie zależeć ich przyszłość”.24. Czym jest dla Pana(-i) sukces?Wskazówka: Twoja odpowiedź na to pytanie najprawdopodobniej będzie zależeć od aktualnego etapu kariery, ale bez względu na sposób postrzegania sukcesu ma wpływ na cele i metodę ich oceny. Pracodawcy zadają to pytanie, by lepiej zrozumieć, jakim typem pracownika będziesz. Dobra odpowiedź zademonstruje, że wiesz, jak wyznaczać i oceniać cele, a także chcesz stawiać sobie wyzwania i ciężko pracować, by im „przez sukces rozumiem wypełnianie swojej roli w zespole i w firmie. Staram się jak najefektywniej realizować obowiązki, nie zapominając o rozwoju zawodowym i wkładzie w szersze cele organizacji. Na poprzednim stanowisku sukces oznaczał przekraczanie tygodniowych wskaźników, wdrażanie procesów wspierających wskaźniki KPI firmy oraz osiąganie kwartalnych celów z zakresu rozwoju zawodowego”.25. Jak Pan(i) pracuje pod presją?Wskazówka: to bezpośrednia wersja pytania „czy może mi Pan(i) opowiedzieć o trudnej sytuacji w pracy oraz jak udało się Panu(-i) ją przezwyciężyć?”. Radzenie sobie mimo presji może stanowić różnicę między pracownikiem przeciętnym a doskonałym. To kolejny dobry przykład tego, kiedy można skorzystać z metody STAR w celu omówienia konkretnej sytuacji. Stając przed wyzwaniem, poddajemy się stresowi, ale udaje się nam spokojnie znaleźć „w toku kariery odkryłam, jak polubić pracę pod presją. Uważam, że rutyna wprowadza nas w stan samozadowolenia, więc staram się szukać wyzwań, które stymulują mój razu miałam dostarczyć klientowi projekt w ciągu pięciu dni. Kolega pracujący dla innego klienta miał taki sam termin, ale z powodów osobistych musiał wziąć wolne. Musiałam więc zająć się oboma projektami jednocześnie. Choć na początku spanikowałam, starałam się spojrzeć na to jak na możliwość sprawdzenia się. Zamiast poddać się stresowi, opracowałam szczegółowy plan zarządzania czasem i znalazłam nowe sposoby zwiększenia wydajności, które pozwoliły mi zrealizować oba projekty na czas”.26. Jaka jest praca Pana(-i) marzeń?Wskazówka: pracodawcy zwykle zadają to pytanie, by przekonać się, że Twoje zainteresowania i zamiłowanie pasują do stanowiska. Dobra odpowiedź będzie zawierała opis stanowiska korespondującego z tym, o które się ubiegasz. Jeśli np. aplikujesz na stanowisko kierownicze, możesz opowiedzieć o tym, że Twoja praca marzeń obejmowałaby zadania „lubię kierować innymi członkami zespołu przy realizacji projektów oraz dbać, by wszystko przebiegało gładko. Moja praca marzeń to kierowanie zespołem, którego pozostali członkowie wnoszą swój aktywny wkład, a komunikacja odbywa się codziennie. Bardzo lubię doprowadzić projekt do końca i uczcić ciężką pracę wszystkich pracowników”.27. Co może Pan(i) wnieść do firmy?Wskazówka: to pytanie jest podobne do pytania „dlaczego warto Pana(-ią) zatrudnić?”. Dobra odpowiedź zaprezentuje Twoje umiejętności potrzebne do odniesienia sukcesu na danym stanowisku, a także Twoją zdolność wniesienia do firmy nowego punktu widzenia. Wyjaśnij, dlaczego Twoje umiejętności, doświadczenie i cechy charakteru pozwolą Ci w wyjątkowy sposób wesprzeć cele „umiejętność rozwiązywania problemów pozwala mi doskonale radzić sobie pod presją. O ile dobrze rozumiem, na tym stanowisku jest ona chlebem powszednim. Wcześniej jako kierownik działu zakupów musiałem decydować, jakie materiały zamówić, aby zmieścić się w budżecie. Na podjęcie decyzji miałem jednak niewiele czasu. Szybko utworzyłem arkusz kalkulacyjny ułatwiający porównywanie cen różnych producentów, co pozwoliło mi zamawiać niezbędne materiały na czas i w granicach naszego budżetu. Korzystałem z tego arkusza do końca pracy w tej firmie, co pozwoliło jej zaoszczędzić ponad 500 000 EUR. Do firmy ABC wniosę ten sam zapał i motywację do działania”.28. Jak radzi sobie Pan(i) z konfliktami w pracy?Wskazówka: pracodawcy zadają to pytanie, by ocenić, jak współpracujesz z różnymi interesariuszami mającymi odmienne zdanie. Bycie odpowiednią osobą na stanowisko często wymaga czegoś więcej niż tylko umiejętności twardych. Specjaliści ds. zatrudnienia cenią również kandydatów, którzy potrafią współpracować z innymi oraz produktywnie podejść do konfliktu. Dobra odpowiedź obejmie opisanie konfliktu ze współpracownikiem, gdy udało Ci się zachować cierpliwość i go rozwiązać. Dodaj też, czego Cię ta sytuacja nauczyła — jak to doświadczenie wpłynęło na Twój rozwój osobisty i „pracowałem jako menedżer projektu nad pewnym projektem informatycznym, a jeden z techników nieustannie spóźniał się z realizacją zadań. Gdy zwróciłem się z tym do niego, zaczął się bronić. Zachowałem spokój i przyznałem, że terminy były trudne do utrzymania. Zapytałem, jak mogę mu pomóc w podniesieniu wydajności. Uspokoił się i powiedział, że zajmuje się innym projektem, w ramach którego musi wykonywać zadania spoza swojego zakresu obowiązków. Po spotkaniu z menedżerem tego drugiego projektu znaleźliśmy rozwiązanie, które zmniejszyło obciążenie technika pracą. Od tego czasu radził sobie się, że nie zawsze wiemy, przez co przechodzą inni ludzie. Pamiętając o tym, mogę lepiej radzić sobie z konfliktami i skuteczniej pomagać kolegom”.29. Dlaczego interesuje się Pan(i) tym stanowiskiem?Wskazówka: to nie jest pytanie podchwytliwe. Zwykle osoba prowadząca rozmowę kwalifikacyjną che zdobyć pewność, że aplikujesz na to stanowisko, bo naprawdę Cię ono interesuje. Unikaj wyrażania obaw dotyczących swojej obecnej pracy lub firmy — negatywne uwagi na temat pracodawcy są często interpretowane jako brak profesjonalizmu. Przedstaw swoją zmianę pracy w pozytywnym kontekście i wyjaśnij, że chcesz się rozwijać na stanowisku, na które „choć bardzo ceniłam sobie pracę w poprzedniej firmie, nie oferuje ona już możliwości rozwoju zgodnych z moimi celami zawodowymi. Natomiast to stanowisko idealnie odpowiada moim umiejętnościom i planom rozwoju kariery. Szukam też pracy w przedsiębiorstwie, takim jak Państwa firma, wspierającym społeczności o ograniczonym dostępie do towarów i usług. Ten temat mnie pasjonuje. Czy może mi Pan(i) powiedzieć więcej o tym, jak firma stwarza możliwości rozwoju swoim pracownikom?”30. Jakie umiejętności wniesie Pan(i) na to stanowisko?Wskazówka: wprawdzie przypomina ono pytania typu „dlaczego warto Pana(-ią) zatrudnić?” lub „co może Pan(i) wnieść do firmy?”, pozwala jednak bardziej szczegółowo opisać swoją etykę oraz styl pracy, a także szczególne zdolności. Wykorzystaj metodę STAR, aby pokazać, jakie korzyści przyniosą zespołowi lub organizacji Twoje wyjątkowe „potrafię sprawić, by każdy poczuł się komfortowo w nowym środowisku, co czyni mnie dobrym kandydatem do pracy w dziale HR. W poprzedniej firmie przyszła do mnie nowa pracownica i stwierdziła, że jej zdaniem nie pasuje do kultury firmy. Po kilku minutach rozmowy zrozumieliśmy, że czuła zbyt dużą presję uczestnictwa w imprezach firmowych. Zacząłem przedstawiać imprezy, które wiązały się z mniejszą rywalizacją i bardziej swobodną atmosferą. Jej relacje z zespołem szybko się poprawiły”.Jak się przygotować, wykorzystując typowe pytania z rozmów kwalifikacyjnychWykorzystaj te pytania i przykładowe odpowiedzi, aby przygotować się do swojej rozmowy kwalifikacyjnej. Przyjmij je jako własne i dopasuj do swojego doświadczenia, stanowiska, o które się ubiegasz, i firmy, w której odbędziesz rozmowę kwalifikacyjną. Musisz oswoić się z możliwymi pytaniami i poznać właściwe jak w przypadku przygotowywania się do klasówki w szkole, nie ma lepszego sposobu na odniesienie sukcesu podczas rozmowy kwalifikacyjnej niż nauka i ćwiczenia. Zbierz informacje o firmie i stanowisku oraz ćwicz tematy do rozmowy, dopóki nie poczujesz się pewnie w swoich odpowiedziach. Im lepiej się przygotujesz, tym większa szansa, że zapadniesz w pamięć i zabłyśniesz na tle innych lista pytań z rozmów kwalifikacyjnychOto dodatkowe pytania do przećwiczenia przed kolejną rozmową kwalifikacyjną:Podstawowe pytania z rozmów kwalifikacyjnychCzy może Pan(i) wyjaśnić te przerwy w swoim CV?Czy chce Pan(i) podróżować?Czy Pana(-i) kwalifikacje są zbyt wysokie dla tego stanowiska?Czy jest Pan(i) skłonny(a) pracować w nocy i w weekendy?Jakimi cechami charakteryzuje się dobry przywódca?Jak nazywa się nasz dyrektor generalny?O co Pana(-i) nie zapytałem(-am)?Co Pan(i) wie o naszej firmie?Dlaczego zmienia Pan(i) pracę?Czy może Pan(i) omówić po kolei pozycje w swoim CV?Dlaczego interesuje Pana(-ią) nasza firma?Kto był Pana(-i) ulubionym przełożonym i dlaczego?Z kim konkurujemy?Dlaczego jest Pan(i) odpowiednią osobą na to stanowisko?Jakie jest Pana(-i) największe osobiste osiągnięcie?Gdzie widzi się Pan(i) za 10 lat?Co Pan(i) wie o naszej branży?Pytania behawioralne z rozmów kwalifikacyjnychProszę opisać sytuację, w której Pana(-i) szef nie miał racji. Jak się Pan(i) wtedy zachował(a)?Jak by się Pan(i) czuł(a), mając przełożonego młodszego od siebie?Proszę opisać sytuację, gdy zrobił(a) Pan(i) więcej, niż mi opowiedzieć o swoim ostatnim chce Pan(i) osiągnąć w ciągu pierwszych 30 dni pracy na tym stanowisku?Proszę opisać sytuację, gdy się Pan(i) rozzłościł(a) w opisać sytuację, gdy musiał(a) Pan(i) przekazać komuś negatywną opisać sytuację, gdy nie zgadzał(a) się Pan(i) z skłamał(a)by Pan(i) dla firmy?Proszę mi opowiedzieć o tym, jak poradził(a) Pan(i) sobie z trudnym wyzwaniem w Pan(i) tak naprawdę myśli o swoim poprzednim szefie?Co było jak dotychczas najcenniejszym doświadczeniem w Pana(-i) karierze?Jak postąpił(a)by Pan(i) ze zdenerwowanym lub wzburzonym klientem?Proszę opisać sytuację, gdy postanowił(a) Pan(i) nie pomagać opisać sytuację, gdy dołożył(a) Pan(i) starań, by komuś opisać sytuację, w której skrytykowano Pana(-i) chce Pan(i) osiągnąć w ciągu pierwszych 90 dni pracy na tym stanowisku?Czy myśli Pan(i), że mógł(-ogła) lepiej poradzić sobie w poprzedniej pracy?Jak by Pan(i) wyrzucił(a) kogoś z pracy?Pytania dotyczące wynagrodzeniaCzy może Pan(i) omówić historię swojego wynagrodzenia?Ile chce Pan(i) zarabiać za pięć lat?Pytania dotyczące CiebieCo Pana(-ią) krępuje?Jakie jest Pana(-i) idealne środowisko pracy?Z jakim powszechnie akceptowanym poglądem się Pan(i) nie zgadza i dlaczego?Za co pochwaliłby Pana(-ią) ostatni szef?Co odróżnia Pana(-ią) od innych naszych kandydatów?Czy jest Pan(i) od rana osobą pełną energii?Jak opisałby Pana(-ią) bliski przyjaciel?Czy jest Pan(i) bardziej typem lidera czy szeregowego pracownika?Czy ma Pan(i) misję?Co Pan(i) najbardziej w sobie lubi?Jak długo zamierza Pan(i) pracować w tej firmie?Jak dba Pan(i) o organizację swojej pracy?Jakich cech charakteru użyliby znajomi do opisania Pana(-i)?Jaki jest Pana(-i) ulubiony film wszech czasów i dlaczego?Jakie trzy umiejętności lub cechy chciał(a)by Pan(i) posiadać?Proszę opisać swoją idealną woli Pan(i) pracować indywidualnie czy w zespole?Z jakiego osiągnięcia jest Pan(i) najbardziej dumny(-a)?W jaki sposób chce się Pan(i) poprawić w nadchodzącym roku?Jakich ma Pan(i) idoli?Jakie jest Pana(-i) ulubione wspomnienie z dzieciństwa?Jaka jest Pana(-i) ulubiona strona internetowa?W której wcześniejszej pracy był(a) Pan(i) najbardziej usatysfakcjonowany(-a)?Jaką książkę ostatnio Pan(i) przeczytał(a)?Jaka była Pana(-i) najlepsza praca do tej pory?Czego się Pan(i) najbardziej obawia?Jaka była Pana(-i) największa porażka i czego ona Pana(-ią) nauczyła?Jaka jest najważniejsza rzecz, której się Pan(i) nauczył(a) na własnym błędzie?Gdyby wygrał(a) Pan(i) 10 milionów na loterii, czy nadal by Pan(i) pracował(a)?Jaki był ostatni projekt, który Pan(i) prowadził(a) i jaki był jego efekt?Ile godzin tygodniowo zwykle Pan(i) pracuje?Czy kiedykolwiek zabiera Pan(i) pracę do domu?Jakie trzy rzeczy są dla Pana(-i) najważniejsze w pracy?Co złego powiedział o Panu(-i) ostatni szef?Czego z poprzedniej pracy będzie Panu(-i) brakowało?Proszę opisać swój styl jest Pana(-i) styl zarządzania?Kto miał na Pana(-ią) największy wpływ w Pana(-i) karierze?Czego Pan(i) w sobie najbardziej nie lubi?Czego Pan(i) najbardziej żałuje i dlaczego?Co Pana(-ią) najbardziej drażni u współpracowników?Dlaczego wybrał(a) Pan(i) taki kierunek studiów?Jaka jest idealna według Pana(-i) wielkość firmy?Jaką książkę każdy powinien przeczytać i dlaczego?Czy woli Pan(i) pracować samodzielnie czy w zespole?Czy ma Pan(i) trudności z przystosowaniem się do nowych sytuacji?Czy ma Pan(i) mentora?Dlaczego pracował(a) Pan(i) w tak wielu miejscach?Co robi Pan(i) w wolnym czasie?Proszę opisać swoje trzy najważniejsze umiejętności sprawy są dla Pana(-i) ważne?ŁamigłówkiCo by Pan(i) zrobił(a) najpierw, gdyby nagle zyskał(a) zdolność podróżowania w czasie?Jakiego województwa by się Pan(i) pozbył(a), gdyby była taka możliwość i dlaczego?Co jest ważniejsze — kreatywność czy wydajność?Czy lepiej zrobić coś dobrze i na czas, czy idealnie, ale po terminie?Ile razy dziennie wskazówki zegara pokrywają się?Ile groszy trzeba by ułożyć jeden na drugim, by dorównały wysokością Pałacowi Kultury i Nauki?

Wprowadzenie Bieżąca działalność organizacji i szanse jej stabilnego rozwoju w przyszłości nierozerwalnie wiążą się z procesami podejmowania właściwych decyzji, które mają umożliwiać osiąganie zakładanych celów. Złożoność otoczenia, w jakim funkcjonują współczesne organizacje, a także tempo zachodzących zmian sprawiają, że umiejętność podejmowania odpowiednich decyzji we właściwym czasie nabiera szczególnego znaczenia. W ogólnym rozumieniu decyzja kojarzy się z dokonywaniem wyborów, rozwiązywaniem pojawiających się problemów, wytyczaniem celów i kierunków działania, jak również określaniem metod oraz sposobów służących ich realizacji. Jak podkreśla Józef Penc, decydowanie jako sztuka rozwiązywania problemów i dokonywania wyborów najlepszych z punktu widzenia możliwych korzyści i ewentualnego ryzyka ma kluczowe znaczenie dla sprawności zarządzania organizacją oraz kształtowania jej przyszłości1. Akcentując rangę i znaczenie tego procesu, autor dodaje, że "nowoczesne zarządzanie można bez większego uproszczenia rozpatrywać jako jeden ciąg decydowania i tworzenia warunków skutecznej realizacji decyzji"2. Powszechną akceptację zyskuje opinia, że podejmowanie decyzji, zwłaszcza kierowniczych, staje się obecnie coraz trudniejsze i bardziej złożone, co sprawia, iż krytycznego znaczenia nabiera zdolność pozyskiwania, selekcjonowania i prawidłowego analizowania wiarygodnych, aktualnych informacji, istotnych z punktu widzenia rozpatrywanego problemu, na bazie których można wygenerować cenną wiedzę. Informacje te muszą dotyczyć zarówno aspektów formalno-prawnych, ekonomicznych, jak i społecznych funkcjonowania organizacji, a także obejmować swoim zakresem wewnętrzną jej strukturę i posiadane przez nią zasoby, relacje z interesariuszami oraz zmiany i czynniki tkwiące w otoczeniu, które mają wpływ na realizację zakładanych przez organizację celów. Celem artykułu jest omówienie istoty procesu decydowania oraz rozpoznanie najważniejszych czynników, na które należy zwracać uwagę w praktyce zarządzania. Zaprezentowane rozważania nie zawężają się do studiów literaturowych, lecz są uzupełnione przemyśleniami z obserwacji praktyki, co przybliża do lepszego zrozumienia i wyjaśnienia kluczowych przesłanek decyzyjnych występujących w rzeczywistości organizacyjnej. Decyzja - ogólne rozumienie pojęcia Decyzja w bardzo ogólnym rozumieniu może być interpretowana jako postanowienie będące efektem dokonanego przez człowieka wyboru3. Z takiego sformułowania wynika, że najważniejszą kwestią jest możliwość wystąpienia alternatywnych rozwiązań, stwarzających rzeczywistą szansę wyboru jednego z kilku możliwych wariantów. Kolejnym równie ważnym czynnikiem jest sama świadomość, iż rzeczywiście sytuacja, w której się znajdujemy, pozwala na podjęcie takich działań, które są w głównej mierze zależne od nas samych. W rzeczywistości zdarzają się bowiem takie sytuacje, w których nie mamy szans na dokonanie żadnego wyboru, a decyzje w naszej sprawie podejmują inne osoby. Tak więc o decyzji możemy mówić wówczas, gdy występują alternatywy - możliwości dokonania dobrowolnego wyboru, który jest świadomy, racjonalny, przemyślany i celowy. W pozostałych przypadkach bardziej zasadne wydaje się stwierdzenie, iż podjęte działania bądź konkretne zachowania w danej sytuacji nie mają związku z naszą autonomiczną decyzją, lecz są pochodną oddziaływania czynników zewnętrznych, do których musieliśmy się dostosować. Decyzja w niektórych przypadkach będzie miała ścisły związek ze zmianą, jaka zaistnieje na skutek podjętych przez nas wyborów. Przykładem może być zmiana struktury organizacyjnej, profilu działalności lub formy prawnej prowadzonej działalności. Mogą również występować sytuacje, kiedy to zmiany w otoczeniu, dotyczące np. nowych przepisów prawnych, bezpośrednio wymuszają na nas podjęcie konkretnych działań, które nie zawsze będą wynikiem dobrowolnej inicjatywy. Oznacza to, że w zależności od impulsu sprawczego podejmowane czynności i działania mogą być aktem świadomego wyboru alternatywnych możliwości bądź wynikać z konieczności dostosowania się do określonych zmian w otoczeniu, w celu uniknięcia określonych konsekwencji prawnych. Marcin Bielski jest zdania, że decyzją jest tylko taki wybór dokonany przez człowieka, który dotyczy przyszłych działań (jego skutkiem jest podjęcie określonego działania), a ponadto musi to być wybór nielosowy i oparty na świadomie przyjętych kryteriach4. Podejmując próbę uzupełnienia tych stwierdzeń, trzeba - jak się wydaje - dodać klika istotnych sformułowań. Każda świadoma i racjonalnie podejmowana decyzja powinna przede wszystkim być wynikiem przemyślanych analiz i wnikliwych rozważań ukierunkowanych na dokonanie wyboru takiego wariantu (metody) działania, który w najwyższym stopniu będzie stwarzał realną szansę osiągnięcia zamierzonych celów w danych warunkach, należy jednocześnie brać pod uwagę dostępne środki, zasoby (materialne i niematerialne) oraz możliwości finansowe, a także obowiązujące przepisy prawa, tzn. ustawy, rozporządzenia, zapisy statutu, regulaminy wewnętrzne. Ponadto trzeba nie tylko uwzględniać bieżące doraźne korzyści, lecz przede wszystkim przewidywać następstwa planowanej decyzji (ekonomiczne, jak również społeczne i moralno-etyczne). Takie podejście do rozumienia decyzji z punktu widzenia sprawnego zarządzania organizacją przyjęto w niniejszym opracowaniu. Proces podejmowania decyzji - poszczególne fazy i działania Mając na względzie fakt, że decyzja jest świadomym wyborem jednego spośród rozpoznanych i uznanych za możliwe wariantów przyszłego działania5, należy uznać, że podejmowanie decyzji jest terminem, który może być rozpatrywany w dwóch znaczeniach. W szerokim znaczeniu może być interpretowany jako cały złożony proces decyzyjny, na który składają się: rejestracja i ocena informacji, identyfikacja problemu decyzyjnego, formułowanie i ocena wariantów decyzyjnych, przewidywanie skutków decyzji i zastosowanie przyjętego kryterium wyboru, określenie i wydanie decyzji, rejestracja informacji o jej wykonaniu. W drugim - węższym znaczeniu - podejmowanie decyzji jest tylko jednym z kroków całego procesu decyzyjnego i oznacza świadomy akt woli decydenta dokonującego nielosowego wyboru jednego z możliwych wariantów rozwiązania występującego problemu6. Witold Kieżun uważa, że istota procesu decyzyjnego polega na przetwarzaniu informacji wejściowych oraz posiadanej wiedzy i doświadczenia w informację wyjściową, co stanowi podłoże dokonywania nielosowego wyboru działania7. Ricky W. Griffin wyraża słuszny pogląd, że proces decyzyjny jest czymś więcej niż samo podejmowanie decyzji rozumiane jako akt dokonania konkretnego wyboru. Warto zauważyć, że jeden z pierwszych etapów procesu decyzyjnego polega na tym, że decydent, analizując zaistniałą sytuację, dostrzegając występujące problemy bądź przewidując realne zagrożenia, musi uznać, że niezbędne jest podjęcie konkretnych działań. Dlatego też wydaje się zasadne, aby proces podejmowania decyzji rozpatrywać jako ciąg przemyślanych czynności obejmujących rozpoznanie i zdefiniowanie istoty sytuacji decyzyjnej, zdiagnozowanie i nakreślenie alternatywnych możliwości rozwiązania dostrzeżonego problemu, wybór "najlepszego" wariantu i wprowadzenie go w życie8. Zgadzając się z opinią, że decyzja jako akt świadomego wyboru jest procesem intelektualnym9, można sądzić, że najważniejszą kompetencją jest umiejętność myślenia nie tylko obejmująca swoim zakresem rozpoznanie problemu decyzyjnego, rozumianego jako odchylenie między tym, co powinno lub mogłoby być, a tym, co jest w rzeczywistości10, lecz przede wszystkim wyrażająca się zdolnością trafnego diagnozowania faktycznych przyczyn (źródeł) występujących rozbieżności. Nie wystarczy bowiem dostrzec jakiegoś problemu odnoszącego się do wybranego fragmentu działania organizacji - o wiele ważniejsze jest prawidłowe zinterpretowanie rzeczywistych źródeł jego powstania. Bardzo ważne jest kompleksowe spojrzenie, które pozwala rozpoznać wzajemne powiązania danego problemu z innymi obszarami funkcjonalnymi organizacji, także w kontekście relacji z otoczeniem - zwłaszcza z grupami najważniejszych interesariuszy oraz na tle działań podejmowanych przez bezpośrednich konkurentów. Umiejętność pozyskiwania istotnych informacji, a następnie wygenerowania i przetwarzania zintegrowanej wiązki aktualnej wiedzy z tego zakresu oraz zarządzania nią jest niezwykle ważna. Wydaje się, że ten etap ma kluczowe znaczenie dla zaistnienia szansy, że decyzja będzie właściwa - a więc że w efekcie podjętych działań zlikwidowane zostaną przyczyny danego problemu. Warto dodać, że zauważenie pewnych negatywnych zjawisk bądź niepożądanych sytuacji odnoszących się do bieżącego funkcjonowania organizacji nie jest trudnym zadaniem, ponieważ można taką wiedzę zdobyć na podstawie wnikliwej analizy informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych, np. w rachunku zysków i strat czy poziomu sprzedaży towarów lub usług. Bardziej skomplikowane jest pozyskanie wiedzy, która odnosi się do aspektów jakościowych, postaw i zachowań organizacyjnych. Jak podkreśla Wiesław Sadowski, cechą charakterystyczną każdego procesu decyzyjnego jest funkcja korzyści. O dokonywanym wyborze przesądzają szeroko rozumiane efekty podjętej decyzji11. Podzielając opinię, że proces podejmowania decyzji wiąże się z funkcją korzyści, trzeba w tym miejscu zadać pytanie, dla kogo mają być odczuwalne te korzyści - czy wyłącznie dla decydenta oraz wąskiego grona beneficjentów, czy też dla całej organizacji (wszystkich jej członków) - a także w jakim wymiarze należy je rozpatrywać. Niezwykle istotną kwestią jest też pytanie, czy powinno się korzyści rozpatrywać wyłącznie na płaszczyźnie ekonomicznej, czy należy brać pod uwagę również kontekst społeczny i etyczno-moralny. J. Penc stwierdza, że istota decydowania polega na tym, iż menedżer, mając świadomość możliwości dokonania wyboru działania, postanawia, jakie rozwiązanie wybiera i dlaczego, biorąc pod uwagę to, jakie mogą być tego przewidywane następstwa. Decyzja jest bowiem normatywnym aktem woli przełożonego, który służy koordynowaniu działań ludzi w organizacji, kształtuje ich wzajemne powiązania i stosunki współpracy12. Kolejne dylematy mogą dotyczyć oceny korzyści z punktu widzenia skuteczności podjętych działań. Najogólniej przyjmuje się, że skuteczność (efektywność) jest miarą wykonania zadań lub osiągnięcia celu13. Należy jednak uzupełnić to stwierdzenie, przywołując cenną refleksję sformułowaną przez Johna R. Schermerhorna, że cele należy zawsze osiągać poprzez działania etyczne i odpowiedzialne społecznie14. Znaczenie etyki i odpowiedzialności za podejmowane decyzje w biznesie jest aktualnie wyraźnie akcentowane w literaturze przedmiotu15. Zagadnienia te przede wszystkim powinny znajdować swoje odzwierciedlenie w decyzjach podejmowanych w organizacjach sektora finansów publicznych. Warto w tym miejscu wspomnieć, że obecnie administracja rządowa w Polsce zaczyna dostrzegać potrzebę korzystania z dorobku nauki, czego dowodem może być raport opracowany w ramach projektu systemowego Podniesienie jakości procesów decyzyjnych w administracji rządowej poprzez wykorzystanie potencjału środowisk naukowych i eksperckich - przedsięwzięcia, które było realizowane przez Departament Służby Cywilnej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Jest to przykład potwierdzający znaczenie umiejętności pozyskiwania oraz wykorzystywania aktualnej i użytecznej wiedzy dla wzmacniania potencjału analitycznego administracji rządowej oraz usprawniania procesów podejmowania decyzji, co w konsekwencji ma służyć sprawnemu i efektywnemu zarządzaniu publicznemu16. Bogdan Nogalski słusznie twierdzi, że bez systematycznego wprowadzania określonych zasad etycznych, dostosowujących mentalność polskiego społeczeństwa do wymogów i wyzwań Zachodu, będziemy nadal społeczeństwem drugiej kategorii. I nic się w tej materii nie zmieni, jeśli nie potrafimy zmienić się sami17. Wzorce moralne i normy etyczne uwzględniające poszanowanie podstawowych praw człowieka nie powinny opierać się na haśle: wszystko jest dozwolone, co nie jest prawem zabronione18. Na tle zaprezentowanych poglądów można stwierdzić, że w procesie podejmowania decyzji trzeba uwzględniać szereg złożonych uwarunkowań i czynników, które odnoszą się do dokonania właściwego wyboru. Należy jednak zwrócić uwagę na klika ważnych spraw, które zostały częściowo zaakcentowane w cytowanych opiniach. Po pierwsze, decyzje mogą być podejmowane w ramach przysługujących nam uprawnień i kompetencji, a także muszą być zgodne z obowiązującymi przepisami prawa. Co więcej, dokonując wyboru spośród możliwych wariantów działań, należy uwzględniać korzyści i efekty istotne z punktu widzenia realizacji wiązki celów organizacji w kontekście bieżącej działalności, jak również w perspektywie jej dalszego rozwoju. Profesjonalne zarządzanie organizacją nie może koncentrować się wyłącznie na teraźniejszości - potrzebne jest również myślenie o przyszłości. Należy uznać, że podejmowanie słusznych i właściwych decyzji wiąże się z kwestią ponoszenia odpowiedzialności za ich konsekwencje, które trzeba postrzegać zarówno w wymiarze ekonomicznym czy społecznym, jak i moralnym. Niestety w praktyce zarządzania te zagadnienia nie zawsze są traktowane z należytą powagą, a uchylanie się od ponoszenia jakiejkolwiek odpowiedzialności za negatywne skutki podejmowanych decyzji jest wyróżnikiem postaw i zachowań części menedżerów, zajmujących ważne stanowiska nie tylko w prywatnych przedsiębiorstwach, lecz również w administracji publicznej. Należy zgodzić się z opinią J. Penca, że podjęcie decyzji jest procesem wartościowania, badania relacji między różnymi rozwiązaniami i dokonania wyboru tego z nich, któremu decydent przypisuje najwyższą użyteczność. Z kolei decydowanie rozumiane jako proces decyzyjny powinno być utożsamiane z szeregiem złożonych działań polegających na rozwiązaniu konkretnego problemu, następnie podaniu wybranego rozwiązania do wiadomości zainteresowanych osób jako informacji normatywnej (właściwa decyzja) i egzekwowaniu realizacji jego założeń19. Piotr Wachowiak jest zdania, że podejmowanie decyzji polega na próbie udzielenia odpowiedzi na ogólne pytanie: jak należy postąpić, aby zniwelować różnicę między stanem istniejącym a stanem pożądanym? Dokonując podziału tak rozumianego procesu decyzyjnego na części składowe, można wyodrębnić jego trzy główne fazy, obejmujące takie działania jak20: rozpoznanie i diagnozę problemu decyzyjnego, poszukiwanie możliwych wariantów rozwiązania problemu, dokonanie wyboru najlepszego rozwiązania. Nie budzi wątpliwości stwierdzenie, że w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, na czym polega problem decyzyjny, jakie mamy możliwości jego rozwiązania i która z nich jest najwłaściwsza - ważną rolę odgrywają informacja i wiedza, w znacznym stopniu determinując racjonalność dokonanego wyboru. Rysunek 1 przedstawia najważniejsze aspekty wyjaśniające istotę podejmowania decyzji. Rysunek 1. Istota podejmowania decyzji Źródło: opracowanie własne Bogusław Kaczmarek i Czesław Sikorski, przywołując opinię Bogdana Wawrzyniaka, wyróżniają metodologiczną i rzeczową racjonalność decyzji. Pierwsza z nich polega na wyborze działania na podstawie dostępnych informacji, zgodnie z regułami "sztuki" podejmowania decyzji w określonej dziedzinie. Z kolei decyzja racjonalna rzeczowo, to taka, która przeistoczona w działanie odpowiada rzeczywistości i rzeczywistość tę przekształca zgodnie z jej istotą i prawami nią rządzącymi. Innymi słowy, decyzja racjonalna rzeczowo, to decyzja trafna i właściwa z punktu widzenia zakładanego celu, rozwiązania problemu. Można zatem powiedzieć, że racjonalność metodologiczna zwiększa szansę trafności decyzji, natomiast nie przesądza o jej trafności21. Praktyka zarządzania i rzeczywistość organizacyjna są bowiem bardziej skomplikowane i złożone niż teorie naukowe, dlatego na dokonanie właściwego wyboru mogą mieć wpływ również takie czynniki jak intuicja czy przeczucia22, które są pochodną zdobytych doświadczeń, zdolności przywódczych i kreowania wizji przyszłości. Russell Ackoff sformułował cenną myśl na temat zastosowania teorii naukowych w praktyce zarządzania - stwierdził, że posługując się metodami naukowymi, mamy więcej szans na uzyskanie poprawnych odpowiedzi na stawiane pytania i lepszych rozwiązań problemów, nie będzie to jednak równoznaczne z faktem, że w każdym przypadku sama nauka bezpośrednio umożliwi osiąganie lepszych wyników. Można jedynie sądzić, iż uzyskanie tego rodzaju wyników jest bardziej prawdopodobne, gdy się do niej odwołujemy23. Dlatego też, zrozumienie teorii podejmowania decyzji nie gwarantuje, że będziemy od razu potrafili podejmować je właściwie, niemniej jednak może być cenne i pomocne, ukierunkowując odpowiednio tok rozumowania na ważne kwestie i czynniki, które powinniśmy brać pod uwagę w tym procesie. Umiejętność przewidywania następstw podejmowanych decyzji polega także na zdolności do wnikliwego analizowania szerokiego spektrum ważnych czynników jakościowych, które mają związek z postawami i zachowaniami organizacyjnymi, a także odnoszą się do ukształtowanych sieci powiązań i relacji międzyorganizacyjnych, które dla wielu nie są łatwo dostrzegalne. Wzajemne zależności pomiędzy podejmowanymi decyzjami a siecią relacji personalnych są kluczem do sukcesu wielu organizacji, a wiedzę w tym zakresie menedżerowie zdobywają dzięki doświadczeniu i praktyce zawodowej w danej instytucji. Strukturę najważniejszych działań (etapów) składających się na proces myślowy podejmowania trafnych decyzji przedstawiono na rysunku 2. Rysunek 2. Etapy i działania składające się na proces podejmowania decyzji Źródło: opracowanie własne Pierwszym etapem jest faza rozpoznania sytuacji decyzyjnej, w której koncentrujemy się na czynnikach zarówno występujących w otoczeniu, jak i tkwiących w samej organizacji. Jest ważne, aby wykorzystywać kompleksowe spojrzenie, dostrzegając wzajemne powiązania pomiędzy wyodrębnionymi elementami, procesami lub zjawiskami. Takie rozumowanie jest zgodne z słusznym postulatem Marii Romanowskiej i Michała Trockiego dotyczącym stosowania podejścia procesowego w zarządzaniu24, który podkreśla znaczenie dynamicznego układu organizacji oraz wzajemnych relacji pomiędzy procesami funkcjonalnymi, jak również interaktywnych zależności pomiędzy organizacją a jej otoczeniem. W tej fazie należy podjąć próbę zdefiniowania wszystkich realnie występujących rozbieżności i problemów, kładąc szczególny nacisk na prawidłowe rozpoznanie ich rzeczywistych źródeł. Trzeba także poszukiwać pojawiających się szans, które mogą być impulsem sprawczym dla nowych pomysłów i rozwiązań. Prowadzona analiza nie może się zawężać do bieżących spraw - trzeba ponadto umiejętnie przewidzieć dalsze konsekwencje działań i potencjalne zagrożenia, jeśli ujawnione dziś problemy, a przede wszystkim ich przyczyny, nie zostaną w porę skutecznie zniwelowane. Wydaje się, że taka rekomendacja jest szczególnie ważna dla praktyki zarządzania, ponieważ jednym z najczęściej popełnianych przez menedżerów błędów jest krótkowzroczne uwzględnianie tylko tego, co jest dziś wyraźnie zauważalne, bez podejmowania prób przewidzenia dalszych negatywnych konsekwencji działań. Po fazie rozpoznania w kolejnym etapie procesu decyzyjnego na bazie uprzednio zdobytych informacji i wygenerowanej wiedzy staramy się sformułować scenariusze i możliwości rozwiązania określonych problemów, przy czym koniecznie musimy wnikliwie rozważyć te uwarunkowania i czynniki tkwiące w otoczeniu, które są niezależne od nas. W praktyce menedżerowie najczęściej koncentrują się na tym, co jest możliwe do wykonania, niesłusznie zakładając, że wszystko zależy głównie od ich własnego nastawienia, wiedzy, chęci i motywacji. Pominięcie lub zmarginalizowanie czynników niezależnych od nas może być poważnym błędem. Dość często fakt, że ktoś nie miał wpływu na te uwarunkowania, staje się nieporadnym wytłumaczeniem nieprzemyślanej i niewłaściwej decyzji. Rozważając możliwe warianty rozwiązań zdiagnozowanego problemu, musimy koniecznie pamiętać, aby nasze myślenie nie zawężało się do pytania, jak osiągnąć - złudne i iluzoryczne - doraźne korzyści, uzyskując w ten sposób pozorne rozwiązanie problemu. Należy wysiłek intelektualny ukierunkowywać na dostrzeganie korzyści w przyszłości. Obserwacja rzeczywistości organizacyjnej i decyzji niektórych menedżerów skłania czasem do refleksji, że dewizą ich postępowania jest potoczne powiedzenie: po nas chociażby potop. Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że takie działania należy uznać za przejaw skrajnej nieodpowiedzialności i braku profesjonalizmu. W następnym etapie procesu decyzyjnego niezwykle ważne jest przyjęcie określonych kryteriów i mierników, które umożliwią obiektywną ocenę proponowanych wariantów i dokonanie wyboru najkorzystniejszej metody rozwiązania problemu. Te kryteria i wskaźniki powinny być przede wszystkim adekwatne do rozpatrywanego zagadnienia i charakteru podejmowanej decyzji. Niemniej jednak można wskazać kilka ważnych cech, którymi powinny się wyróżniać. Muszą być: zrozumiałe i jasno zdefiniowane, łatwe do wygenerowania, zobiektywizowane, a ponadto muszą umożliwiać dokonanie precyzyjnego porównania alternatywnych rozwiązań, także dawać szansę na oszacowanie ewentualnych korzyści odniesionych dzięki dokonanemu wyborowi. Trzeba pamiętać, że nie każdy problem (sytuacja decyzyjna) daje się skwantyfikować jedynie za pomocą mierzalnych wskaźników, ponieważ mogą być potrzebne również kryteria jakościowe, których obiektywne zastosowanie jest o wiele trudniejsze. Przyjęte kryteria wyboru powinny być tak sformułowane, aby decydent nie mógł zostać posądzony o stronniczość lub interesowność, ponieważ to nie tylko podważa zaufanie do menedżera i jego wiarygodność, ale również stawia w złym świetle całą organizację, która na podstawie niejasnych przesłanek dokonuje rozstrzygnięć dotyczących np. dysponowania publicznymi środkami finansowymi. Takie sytuacje dotyczą procesów definiowania kryteriów oceny oferentów biorących udział w postępowaniach przetargowych. Warto podkreślić, że kryteria zawarte w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) mogą w istotny sposób ograniczać potencjalną konkurencję, zasadniczo przesądzają o możliwości dokonania wyboru, a w skrajnych przypadkach mogą celowo wykluczać pewne podmioty z postępowania. W organizacjach, których działalność jest opłacana ze środków publicznych, takie procedery są piętnowane, natomiast w prywatnym biznesie, gdzie nie ma obowiązku przeprowadzania otwartych postępowań przetargowych, faworyzowania konkretnych podmiotów w procesie decyzyjnym nie traktuje się często w kategoriach patologicznych zjawisk, lecz jako przejaw wolności wyboru kontrahenta przedsiębiorczości. Ostatnie fazy omawianego procesu odnoszą się do czynności podjęcia decyzji, która musi być zgodna z obowiązującymi przepisami prawa i podana w stosownej formie. Logiczną konsekwencją jest informowanie o decyzji i nadzór nad jej prawidłową realizacją, kontrola wdrażanych działań, a ponadto ocena jej skutków. W praktyce dość często okazuje się, że podjęcie jednej decyzji będzie się wiązało z koniecznością podjęcia kolejnych - dodatkowych, które pozostają w ścisłym związku z analizowaną sytuacją. W przypadku gdy zaobserwowane rezultaty są odmienne od oczekiwań, należy powtórnie przeanalizować możliwe warianty rozwiązań, a wystąpienie nowych nieprzewidzianych okoliczności musi skłaniać do zredefiniowania sytuacji decyzyjnej. Dodatkowo musimy pamiętać, że wybór został dokonany w konkretnych warunkach, które mogą z czasem ulec zmianie, co zmusza do powtórnego zastanowienia się nad poszukiwaniem nowych rozwiązań, adekwatnie do zaistniałych zmian i przeobrażeń, zarówno w otoczeniu, jak i w samej organizacji. Przyjmując takie podejście, podjęcie danej decyzji postrzegamy jako jedno z wielu współzależnych działań, składających się na całokształt procesów zarządzania organizacją, co pozwala na stałe monitorowanie następstw dokonanego wyboru i w razie potrzeby - niezbędne korekty. Zaprezentowane podejście do procesu decyzyjnego jest wyrazem prawdziwej odpowiedzialności za skutki i konsekwencje podejmowanych przez menedżera działań. Czynniki i uwarunkowania rzutujące na decyzje menedżerskie w praktyce zarządzania W najnowszej literaturze przedmiotu można odnaleźć rozważania mające przybliżyć do rozpoznania kluczowych aspektów podejmowania trafnych decyzji25, niemniej jednak obserwacja i analiza rzeczywistości organizacyjnej skłaniają do zauważenia, że w praktyce zarządzania ważną rolę odrywają również inne czynniki niż te opisywane przez badaczy. Thomas Sowell, akcentując kluczową rolę wiedzy, zaznacza, że przekształcanie pomysłów w wartościową wiedzę stanowi podstawę dla ukierunkowania naszych procesów myślowych w trakcie podejmowania decyzji26. Z kolei John Adair w procesie myślowym zorientowanym na osiągnięcie konkretnego celu wyróżnił trzy podstawowe funkcje: analizę, syntezę i wartościowanie - dodatkowo ważną rolę odgrywają w nim podświadomość i emocje, które oddziałują na racjonalne, analityczne myślenie27. Chris Blake podkreśla, że teoretycy uważają, iż decyzje menedżerskie podejmowane są przy uwzględnieniu logicznych kroków racjonalnego postępowania, a w praktyce znaczna część decyzji powstaje pod wpływem intuicji28 oraz emocji29. Tomasz Szapiro słusznie zauważa, że emocje oddziałują poprzez odwołanie do hierarchii wartości, mając wpływ na modyfikację ocen i szybkość przetwarzania informacji w czasie procesu decyzyjnego, powodują też ocenę tego, co je wywołało30. Działanie pod presją czasu, obawa popełnienia błędu, stres wynikający z ogólnej niepewności w odniesieniu do przewidywanych skutków dokonywanych rozstrzygnięć i wyborów, są uważane za powszechnie występujące czynniki, które dają o sobie znać w procesie decyzyjnym. Wydaje się jednak, iż z punktu widzenia analizowanego problemu badawczego należy zadać ze wszech miar słuszne i celowe pytanie: jakie inne ważne czynniki mają wpływ na rzeczywiste postawy i zachowania menedżerów podczas podejmowania decyzji w praktyce? Podejmując próbę udzielenia odpowiedzi na tak postawione pytanie, posłużono się wnioskami, które sformułowano na podstawie własnych doświadczeń oraz obserwacji konkretnych zdarzeń i procesów występujących w codziennej praktyce zarządzania organizacjami. Na rysunku 3 przedstawiono syntezę najważniejszych spostrzeżeń i przemyśleń. Rysunek 3. Synergiczne oddziaływanie wybranych grup czynników mających duży wpływ na decyzje menedżerskie Źródło: opracowanie własne Przedstawione wybrane czynniki zostały świadomie przyporządkowane do czterech grup, aby możliwie precyzyjnie wskazać dylematy i prawdziwe motywy podejmowanych działań. Do pierwszej kategorii zaliczono samodzielne (autonomiczne) myślenie, oparte na wnikliwej analizie zdobytej cennej wiedzy, doświadczeń oraz pozostałych merytorycznych czynników, które są istotne dla rozpatrywanego zagadnienia. Menedżer powinien oczywiście poznać i wziąć pod uwagę konstruktywne propozycje, argumenty czy też opinie innych osób, jednakże nie jest to równoznaczne z ograniczeniem jego autonomii decyzyjnej, co sprowadzałoby się do bezwarunkowego realizowania wszystkich sugestii i oczekiwań. W praktyce oznacza to, że dokonując ostatecznego wyboru, nie ulega presji i nie poddaje się naciskom określonych grup interesów, lecz kieruje się samodzielnością myślową - dominantą i spoiwem podejmowanych działań jest dbanie korzyści dla całej organizacji. Biorąc pod uwagę powyższe elementy, menedżer przede wszystkim dąży do osiągnięcia wiązki celów organizacji, a miarą profesjonalizmu podejmowanych przez niego działań jest skuteczność w realizacji tych celów oraz branie pełnej odpowiedzialności za swoje czyny. Trzeba jednak pamiętać, że samo osiągnięcie zamierzonego celu nie jest równoznaczne z faktem, że działanie menedżera charakteryzowało się poszanowaniem dla norm etyczno-moralnych, praw pracowników czy też respektowaniem powszechnie rozumianych zasad sprawiedliwości społecznej. Dlatego też w praktyce menedżerowie dość często mają dylemat, czy ich decyzje mają być podejmowane zgodnie z maksymą, iż "cel uświęca środki", a liczy się wyłącznie skuteczność działania, czy też powinny uwzględniać wyznawane przez nich normy i wartości etyczno-moralne. Oczywiście jest to pytanie w pewnym sensie retoryczne, ponieważ odpowiedzi na nie mogą być różne, w zależności od tego, kto dokonuje oceny podjętych przez menedżera decyzji, i z jakiego punktu widzenia są rozpatrywane ewentualne korzyści. Kolejne przesłanki odnoszą się do czynników egzogenicznych, mających związek z oddziaływaniem na postawy i zachowania menedżera ze strony innych podmiotów lub osób. Trzeba przypomnieć, że menedżerem zostaje się w wyniku określonych decyzji podjętych przez konkretne osoby (za wyjątkiem prowadzenia własnej działalności gospodarczej), które z reguły mają swoje oczekiwania wobec menedżera i mogą mu wytyczyć pewne zadania do wykonania. Tak więc każdy menedżer, podejmując swoje decyzje, za które bierze odpowiedzialność, w praktyce może się spotkać z różnego rodzaju sugestiami i podpowiedziami, jak powinien się zachować w danej sytuacji. Należy uznać, że wyodrębnione grupy czynników będą miały różną siłę oddziaływania nie tylko w zależności od organizacji, która będzie poddawana analizie, lecz także od rodzaju podejmowanych przez menedżerów decyzji. Jest naturalne i w pełni zrozumiałe, że np. podejmując decyzję o charakterze strategicznym dla przyszłości organizacji, trzeba uwzględniać zdanie najważniejszych interesariuszy, rady nadzorczej czy też organu założycielskiego. W takich przypadkach siłą rzeczy menedżer musi liczyć się z opinią innych osób i podmiotów - z prawnego punktu widzenia jego decyzja wymaga formalnej zgody, np. stosownej uchwały rady nadzorczej czy uchwały rady miejskiej. Kontrowersje mogą jednakże powstawać wówczas, gdy sugestie bądź oczekiwania określonych grup interesariuszy nie będą miały związku z ogólnie pojętym interesem całej organizacji i realizacją jej celów, lecz będą służyć wyłącznie zapewnieniu wymiernych korzyści wąskiemu gronu beneficjentów. Ciekawym zagadnieniem, które można potraktować jako punkt wyjścia do dalszych dociekań i badań, będzie próba zdiagnozowania kolejnych zależności, które przesądzają o tym, że dana grupa bądź grupy czynników mają dominującą pozycję jeżeli chodzi o wpływ na podejmowane przez menedżerów decyzje. Można sądzić, że wszystkie podejmowane decyzje w pewnym stopniu są bezpośrednio zależne od poziomu wiedzy, posiadanego doświadczenia, kompetencji menedżera oraz przyjmowanych przez niego wzorców zachowań i wyznawanych wartości, którymi kieruje się w codziennej pracy. Nie budzi jednakże wątpliwości stwierdzenie, że dokonywane przez menedżera wybory będą dodatkowo zależne od takich czynników jak: struktura właścicielska, władza w organizacji, jej forma prawno-organizacyjna, rozpiętość i typ struktury organizacyjnej, powiązania z grupami najważniejszych interesariuszy (zwłaszcza udziałowców, akcjonariuszy), wiązka celów organizacji, charakter i rodzaj prowadzonej działalności, konkurencja i uwarunkowania charakterystyczne dla danej branży, osiągnięta pozycja na rynku, czy wreszcie wartości i normy kulturowe, a także sposób doboru kadry kierowniczej. Bariery w podejmowaniu trafnych i właściwych decyzji Zastanawiając się nad przyczynami niepowodzeń w procesie podejmowania decyzji, można oczywiście w każdej konkretnej sytuacji wskazywać wiele czynników, które leżą u podstaw błędnego rozumowania, jak również dokonanego wyboru. Maria Romanowska, analizując bariery utrudniające podejmowanie racjonalnych decyzji, zwraca uwagę na trzy najważniejsze ich typy: bariery kompetencyjne, bariery organizacyjne, bariery informacyjne31. Wydaje się, że kolejne istotne uwarunkowania mające związek z wymienionymi czynnikami będą dotyczyły presji czasu, obowiązujących przepisów prawnych, ograniczoności środków finansowych, dostępnych zasobów (materialnych i niematerialnych), a także niepewności i ryzyka. Warto przypomnieć, że podejmowane decyzje muszą być zgodne z obowiązującym prawem, a to w wielu przypadkach może uniemożliwiać ich szybkie podjęcie. Przykładem może być decyzja dotycząca wyboru wykonawcy przedsięwzięcia projektowego, która ze względu na wartość przedmiotu zamówienia musi być podjęta zgodnie z Prawem zamówień publicznych32, albo decyzja o zatrudnieniu nowego pracownika na eksponowanym urzędniczym kierowniczym stanowisku w administracji rządowej lub samorządowej, gdzie wymagane jest spełnienie określonych stosownymi ustawami procedur formalno-prawnych33. Równie często barierą, która może znacząco zawęzić możliwości decyzyjne, jest ograniczenie środków finansowych i możliwości zasobowych. W praktyce każda z podejmowanych przez menedżerów decyzji jest ograniczona pewnymi naturalnymi barierami, które mogą istotnie zmniejszać swobodę dokonywania wyboru. Dość często poważną barierą występującą w praktyce jest uzależnienie realizacji decyzji od innych formalnych decyzji administracyjnych podejmowanych przez właściwe organy władzy publicznej bądź zależność trafności dokonanego przez nas wyboru od przychylności instytucji finansowych, które wstępnie wyraziły zainteresowanie naszą propozycją, ale zawsze mogą się wycofać z wcześniejszych ustaleń. Problem ten może się pojawiać w przypadku podpisanych umów i kontraktów, które - jak pokazują przykłady z praktyki - nie zawsze są dotrzymywane, a czasami nawet trudno jest wyegzekwować karę za niezrealizowanie warunków umowy. Peter F. Drucker uważa, że istotną rolę w procesie podejmowania decyzji odgrywa właściwe zdefiniowanie tzw. warunków brzegowych, które będą precyzyjnie określały, jakie procedury prawne muszą być przestrzegane, oraz wskazywały dostępne (niezbędne) środki, zasoby i czas realizacji danego przedsięwzięcia. Zarządzający muszą wiedzieć, co wiąże się z podjęciem danej decyzji, a także dokładnie wyznaczyć konieczne kryteria i zasady, które należy uwzględnić. Podstawowym warunkiem podjęcia właściwej decyzji jest prawidłowa i szczegółowa analiza problemu decyzyjnego oraz wszystkich jego aspektów. Oznacza to, że szybkość podejmowania decyzji ma istotne znaczenie, ale nie zawsze jest najważniejsza. Uważa się, że decyzja, która nie spełnia warunków brzegowych, jest gorsza niż taka, która jest oparta na błędnej definicji problemu34. Ponadto myślenie w kategoriach warunków brzegowych pozwala się zorientować, kiedy należy zrezygnować z niemożliwych w danych warunkach wariantów działania35. W przypadku wielu decyzji dokonywanie wyboru może być określone jako działanie w warunkach niepewności w tym sensie, że na wynik podjętej decyzji będą również wywierały wpływ czynniki i uwarunkowania, które pozostają niezależne od decydenta, a tym samym są trudne do przewidzenia. Ta niepewność najczęściej wiąże się z faktem, że nie wszystkie rezultaty, następstwa w bliższej lub dalszej przyszłości czy też konsekwencje podejmowanych decyzji dają się jednoznacznie określić. Warto zauważyć, że w momencie podejmowania decyzji opieramy się na pewnej wiedzy dotyczącej świata zewnętrznego, na bazie której staramy się przewidzieć, jaką korzyść przyniesie nam ten lub inny wybór. Niepewność związana z możliwością wystąpienia nieoczekiwanych okoliczności, nieprzewidzianych zdarzeń, a także zmian, które mogą nastąpić w świecie zewnętrznym, będzie oznaczała, że nie zawsze można jednoznacznie określić i trafnie przewidzieć, czy planowana decyzja przyniesie z góry oczekiwane wyniki i korzyści36. Podobnie można rozpatrywać zasadność i słuszność podjętej decyzji w kontekście zaistniałych skutków i efektów, które są jej pochodną, zgodnie z myślą wyrażoną przez Tadeusza Pszczołowskiego, że każde działanie niemal zawsze daje się usprawnić, tzn. wykonać pod jakimś względem lepiej i to tym lepiej, im bardziej jest złożone37. Innymi ważnymi czynnikami mogącymi ograniczać racjonalność i trafność wyborów są zjawiska pojawiające się np. w przypadku podejmowania decyzji przez organy kolegialne - gdzie merytoryczne argumenty i słuszne założenia nie zawsze mają rozstrzygające znaczenie. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że z racji podejmowania decyzji większością głosów przez grupę osób całkowicie rozmywa się odpowiedzialność - inaczej niż w przypadku, gdy możemy łatwo i precyzyjne wskazać jedną konkretną osobę, która bierze na siebie ciężar odpowiedzialności za podjęte działania. Po drugie, w niektórych gremiach kolegialnych mogą zdarzać się przypadki, że siła merytorycznych argumentów zostaje zwyciężona siłą liczby oddanych głosów. Takie jest jednak prawo demokracji i należy szanować podejmowane w ten sposób decyzje. Oznacza to jednak, że nie w każdym przypadku, gdy decyzje zarządcze podejmowane są przez organy kolegialne (o których składzie przesądzili w demokratycznych procedurach wyborcy), osoby w nich zasiadające będą skłonne do podejmowania wyborów i działań stanowiących wynik racjonalnego i przemyślanego rozumowania. W żadnym razie nie oznacza to, że decyzje podejmowane autokratycznie przez jedną osobę są wolne od takich zagrożeń, jednakże w przypadku decyzji grupowych, poszczególne osoby nie są rozliczane z konsekwencji swojego działania - z reguły pozostają anonimowe, a także nie ponoszą takiej odpowiedzialności, jak jednostka firmująca podjęte decyzje własnym imieniem i nazwiskiem. Podsumowanie Teorie zarządzania, rozumiane jako zbiór systemowo powiązanych koncepcji i metod, mają służyć uczeniu się logicznego, racjonalnego i kreatywnego podejścia do rozwiązywania problemów w organizacji. Od zarządzających oczekuje się, aby działali w sposób sprawny, co najczęściej utożsamia się z podejmowaniem takich decyzji, które skutecznie prowadzą do realizacji zamierzonego celu38. Ważne jest, aby w tym procesie menedżerowie brali pod uwagę nie tylko racjonalność i korzystność dokonywanych wyborów z punktu widzenia kryteriów ekonomicznych, ale również kierowali się swoistym kodem zasad i powinności, uwzględniającym także społeczny i etyczno-moralny kontekst podejmowanych decyzji. Najważniejszym celem opracowania było przedstawienie modelu podejmowania racjonalnych decyzji na tle zdiagnozowanych grup czynników, które w istotnym stopniu przesądzają o rzeczywistych postawach i zachowaniach menedżerów, skłaniając ich do dokonywania takich a nie innych wyborów. Zaprezentowane rozważania nie tylko pozwalają lepiej zrozumieć wielowymiarową analizę uwarunkowań decyzyjnych, ale przede wszystkim dokładnie wyjaśniają rzeczywiste przesłanki decyzyjne, jakie występują w praktyce zarządzania organizacjami. Ta wiedza ma istotne znaczenie dla dokonywania ocen skutków decyzji menedżerskich - ocen, które zawsze będą cechowały się pewną dozą subiektywizmu, w zależności od tego, kto i z jakiej perspektywy ich dokonuje. Rzeczywistość organizacyjna jest bardziej złożona i skomplikowana niż niektóre teorie naukowe, w szczególności propagowane w tzw. poradnikach dla biznesu39. Iluzoryczne i nie do końca trafne jest założenie, że wszystko zależy od naszego nastawienia, wiedzy, doświadczenia, posiadanych kompetencji i motywacji do działania. Stwierdzenie Roberta Dawsona, że nic nie wpływa na nasze życie bardziej niż umiejętność dokonywania właściwych wyborów40, jest trywialne, ponieważ opiera się na niesłusznym przeświadczeniu, że wszystko, co postanowimy, jest możliwe do realizacji, bo jest zależne wyłącznie od nas. Co więcej, w ogóle nie uwzględnia oczywistego faktu, że tak naprawdę o naszych losach w głównej mierze przesądzają właśnie decyzje podejmowane przez inne osoby. Dokładnie przez analogię można te rozważania odnieść do decyzji w zarządzaniu organizacją, które nie zawsze są tylko i wyłącznie pochodną autonomicznego, logicznego oraz racjonalnego, analitycznego rozumowania opartego na zdobytej wiedzy, doświadczeniu, lecz podejmowane są także pod wpływem innych egzogenicznych czynników. Na koniec należy zaznaczyć, że nigdy nie udaje się wyeliminować wszystkich barier i zagrożeń lub ewentualnego ryzyka popełnienia błędów w procesie decydowania, można jedynie ograniczyć prawdopodobieństwo podjęcia decyzji niewłaściwych. Ważne jest, aby menedżerowie potrafili i chcieli wyciągać wnioski z doświadczeń innych osób, jak również starali się rozpoznać i zrozumieć źródła własnych błędnych wyborów i nie popełniali drugi raz tych samych pomyłek, szczególnie w przypadku podejmowania takich decyzji, których skutki oraz negatywne następstwa mają fundamentalne znaczenie dla rozwoju organizacji i jej przyszłości. Bibliografia R. Ackoff, Decyzje optymalne w badaniach stosowanych, PWN, Warszawa 1969. J. Adair, John Adair's 100 greatest ideas for smart decision making, Capstone Publishing Ltd., Chichester 2011. M. Bielski, Organizacje. Istota, struktury, procesy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997. C. Blake, The art of decision. How to manage in an uncertain word, Pearson Education Inc., FT Press, New Jersey 2010. K. Bolesta-Kukułka, Świat organizacji, [w:] Koźmiński, W. Piotrowski (red.), Zarządzanie. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 1996. R. Dawson, Sekrety podejmowania trafnych decyzji, MT Biznes, Warszawa 2008. Davenport, Make better decisions, [w:] tegoż, Making Smart Decisions, Harvard Business School Publishing Corporation, 2011. Drucker, Podejmowanie skutecznych decyzji, [w:] tegoż, Podejmowanie decyzji, One Press, Helion, Gliwice 2005. W. Gasparski (red.), Biznes, etyka, odpowiedzialność, PWN, Warszawa 2012. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1998. Gunther, The truth about your emotions when making decisions, Pearson Education Inc., FT Press, New Jersey 2011. Gunther, The truth about making smart decisions, Pearson Education Inc., FT Press, New Jersey 2008. B. Kaczmarek, C. Sikorski, Podstawy zarządzania. Zachowania organizacyjne, Wydawnictwo Absolwent, Łódź 1999. J. Kisielnicki, Zarządzanie. Jak zarządzać i być zarządzanym, PWE, Warszawa 2008. W. Kieżun, Sprawne zarządzanie organizacją, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 1997. G. Morse, Decyzje a przeczucia, [w:] tegoż, Podejmowanie właściwych decyzji, One Press, Helion, Gliwice 2008. B. Nogalski, Etyczne dylematy rozwoju polskiego biznesu okresu transformacji systemowej, "Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Administracji i Biznesu w Gdyni" 2000, nr 3. J. Penc, Decyzje w zarządzaniu, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1996. M. Romanowska, Podejmowanie decyzji w organizacji, [w:] M. Strużycki (red.), Podstawy zarządzania, Szkoła Gówna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2008. M. Romanowska, M. Trocki (red.), Podejście procesowe w zarządzaniu, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2004. Rowe (red.), Podejmowanie decyzji. 5 kroków do najlepszych wyników, MT Biznes, Warszawa 2011. T. Pszczołowski, Dylematy sprawnego działania, Wiedza Powszechna, Warszawa 1982. W. Sadowski, Decyzje i prognozy, PWE, Warszawa 1997. T. Sowell, Knowledge and decisions, Basic Books Inc., Nowy Jork 1996. T. Szapiro, Co decyduje o decyzji, PWN, Warszawa 1993. Schermerhorn, Zarządzanie. Kluczowe koncepcje, PWE, Warszawa 2008. J. Targalski, Podejmowanie decyzji, [w:] A. Stabryła, J. Trzcieniecki (red.), Organizacja i zarządzanie. Zarys problematyki, PWN, Warszawa 1986. P. Wachowiak, Profesjonalny menedżer. Umiejętność pełnienia ról kierowniczych, Difin, Warszawa 2001. Netografia Internetowy System Aktów Prawnych, Raport Podniesienie jakości procesów decyzyjnych w administracji rządowej poprzez wykorzystanie potencjału środowisk naukowych i eksperckich, KPRM, Warszawa 2011,

Definicja społeczeństwa Społeczeństwo to zbiorowość ludzi, która stanowi względnie autonomiczną i zamkniętą całość. Zbiorowość społeczna Zbiorowość została wyodrębniona w oparciu o cztery zasady: terytorialną, ekonomiczną, polityczną i kulturową. Trwające od lat skupienie ludności na wyznaczony, terytorium określa warunki jej życia, jest podstawą organizacji życia gospodarczego. Tego rodzaju skupienie tworzy podstawę integracji politycznej o charakterze państwowym oraz sprzyja tworzeniu się autonomicznej wspólnoty kulturowej. Społeczeństwo nie stanowi prostego zbioru jednostek, które są rozmieszczone pod względem statystycznym, to nie ogół ludności danego kraju. Społeczeństwo można nazwać formą organizacji grup, instytucji i różnych form życia zbiorowego. Reasumując używany w naukach społecznych termin społeczeństwo oznacza, najszerszą pod względem przestrzennym i ilościowym ogólną zbiorowość ludzi, która istnieje w obrębie jednego narodu, bądź państwa. Społeczeństwo jest złożone z kompleksu grup społecznych, jest zintegrowane wszechstronnie na wielu płaszczyznach: ekonomicznej, politycznej, administracyjnej, instytucjonalnej, kulturowej, religijnej, osobowościowej itp. Pojęcie i koncepcje struktury społecznej Społeczeństwo to duża zbiorowość społeczna ( Zbiorowość społeczna ? zbiór osób, między którymi istnieją więzi społeczne) zamieszkująca określone terytorium, posiadająca wspólną kulturę i tożsamość oraz własne instytucje. Idea społeczeństwa obywatelskiego? Struktura społeczna - jest to układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa (np. ról społecznych czy pozycji), między którymi zachodzą dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami. Społeczeństwo amorficzne ? pozbawione struktury (wspólnoty pierwotne) Społeczeństwo morficzne ? zbudowane z elementów ( grup społecznych) tworzących strukturę ? na rozwój struktury społecznej wpływają: ? warunki ekonomiczne ( poziom rozwoju gospodarczego, proporcje między sektorami gospodarki, stosunki własnościowe, zasady wytworzonego dochodu, społeczny podział pracy) ? czynniki demograficzne ( skład ludności ze względu na wiek, płeć, miejsce zamieszkania) ? geograficzne ( ukształtowanie powierzchni, wyposażenie w bogactwa naturalne, klimat) ? ustrojowo-ideologiczne i kulturowe ? Elementy tworzące społeczeństwo: rodziny i szersze kręgi pokrewieństwa, społeczności lokalne, zbiorowości regionalne, kategorie społeczno-zawodowe, klasy i warstwy społeczne, instytucje związki i zrzeszenia itp. ? Koncepcje struktury społecznej: a/ koncepcja funkcjonalna wg, której struktura społeczna to układ ról społecznych związanych z podziałem i organizacją pracy w skali całego społeczeństwa. Społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie zależnych elementów, dzięki czemu możliwe jest funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie wchodzące w jej skład części są równie ważne i tworzą niepodzielną całość. Koncepcja ta opiera się na założeniu, że istota życia społecznego polega na harmonii i współdziałaniu. ? Reprezentanci tej koncepcji: Platon, Arystoteles, św. Tomasz z Akwinu, Adam Smith b/ koncepcja dychotomiczna ( konfliktowa) - społeczeństwo składa się z przeciwstawnych, wzajemnie zwalczających się grup dążących do dominacji. Konflikt klasowy jest czynnikiem zmian społecznych. Przedstawiciele koncepcji: Thomas Hobbes, Karol Marks. c/ koncepcja gradacyjna przedstawia strukturę społeczną, jako pionowy układ warstw, które różnią się dostępem do cenionych dóbr ( środki materialne, władza, prestiż, wykształcenie) ? Struktura społeczna nie jest zjawiskiem trwałym. Społeczeństwo ciągle podlega własnej Restrukturyzacji. Zmiany są efektem ruchliwości społecznej. Społeczeństwo, w którym występuje ruchliwość, nazywamy otwartym. Brak tego zjawiska oznacza społeczeństwo zamknięte. Ruchliwość pozioma ? zmiana statusu jednostki poprzez zmianę miejsca zamieszkania lub zawodu. Ruchliwość pionowa ? awans lub degradacja z klasy do klasy. ? Elementy struktury społecznej: ? struktura klasowa ? struktura warstwowa ? struktura zawodowa ? struktura demograficzna (podział wg płci, wieku, miejsca zamieszkania) Klasa społeczna ? jest to podstawowa grupa społeczna, wyodrębniona na podstawie kryteriów ekonomicznych. Termin ten upowszechnili Hegel, Max Weber i Karol Marks. Marks charakteryzując klasy wskazał 3 kryteria ekonomiczne: stosunek do środków produkcji, źródła i rozmiary dochodów oraz miejsce i rolę w społecznej organizacji pracy. Opisując strukturę klasową, jako wyraz różnic i konfliktów społecznych Marks wyodrębnił podziały na: ? klasy posiadające ? klasy nieposiadające ? klasy niepracujące ? klasy pracujące ? klasy korzystające z pracy najemnej ? klasy niekorzystające z pracy najemnej. Warstwa społeczna jest definiowana na kilka sposobów: a/ warstwa, jako część klasy, grupa wewnątrz klasowa. Warstwy mogą się różnić stanem różnić stanem posiadania (np. wielka, średnia i drobna burżuazja), rodzajem działalności gospodarczej (burżuazja przemysłowa, burżuazja handlowa), poziomem wykształcenia i kwalifikacji ( np. robotnicy wykwalifikowani i niewykwalifikowani). b/ grupa społeczno-zawodowa wyodrębniona ze względu na miejsce i rolę w społeczeństwie oraz charakter pracy np. inteligencja ( obejmująca urzędników, nauczycieli, prawników) c/ warstwa, jako grupa ludzi żyjących w podobnych warunkach, tworzących wspólnotę obyczajów i stylu życia, np. subkultura młodzieżowa, emeryci. Struktura zawodowa przedstawia zawody i hierarchię społecznego uznania dla nich. Struktura demograficzna - skład społeczeństwa pod względem wieku, płci i zdolności do pracy. Historyczne i współczesne formy organizacji społeczeństwa Społeczeństwo obywatelskie (ang. civil society, fr. societe civile) - społeczeństwo aktywnych obywateli uczestniczących w rozstrzyganiu spraw publicznych na poziomie lokalnym i ogólnopaństwowym. Terminu używali m. in. Cyceron, John Locke, Georg Hegel Cechy społeczeństwa obywatelskiego - oparte na zasadzie pluralizmu - władza publiczna jest kontrolowana i ograniczana przez społeczeństwo poprzez mechanizm wyborów i opozycję parlamentarną - rządy prawa; władza i obywatele podlegają tym samym zasadom prawnym, istnieje prawny system ochrony praw i wolności obywatelskich oraz instytucje gwarantujące przestrzeganie praw np. Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich. - funkcjonowanie wielu stowarzyszeń, które na zasadzie dobrowolności skupiają ludzi wokół wspólnych poglądów i istotnych spraw ( rolę stowarzyszeń podkreślał w XIX wieku Alexis de Tocqueville w pracy O demokracji w Ameryce). Stowarzyszenia są samorządnymi zrzeszeniami tworzonymi w celach, niezarobkowych ? non profit. W Polsce stowarzyszenia mogą tworzyć obywatele ? w liczbie, co najmniej 15 osób ? mający zdolność do czynności prawnych i nie pozbawieni praw publicznych. Stowarzyszenia podlegają rejestracji. - innowacyjność; powstawanie nowych idei, opinii, rozwiązań ? dzięki swobodnej wymianie myśli - aktywizm ? przejawem zbiorowej aktywności są ruchy społeczne, dążące do zmian, np. ruchy ekologiczne, ruchy obrony praw człowieka . Rozwój idei społeczeństwa obywatelskiego w XX wieku - w związku z walką opozycji politycznej z reżimem komunistycznym w Europie Wschodniej . W Polsce na formowanie się społeczeństwa obywatelskiego wpływały opozycja demokratyczna, Kościół katolicki i Solidarność. - w walce z systemami autorytarnymi w państwach śródziemnomorskich: w Portugalii, Hiszpanii i Grecji . - w walce z uciskiem kolonialnym ( np. działalność Mahatmy Gandhiego). - w walce z rasizmem w USA w latach 60-tych XX wieku, prowadzonej pod kierunkiem Martina Luthera Kinga. W walce stosowano tzw. obywatelskie nieposłuszeństwo ? nie respektowanie obowiązującego prawa, jako niesprawiedliwego. Ze względu na stopień rozwoju wyróżnia się społeczeństwo - tradycyjne - przemysłowe - poprzemysłowe ? W przypadku społeczeństw tradycyjnych wyróżnia się różne formy ich rozwoju: I społeczeństwo pierwotne - pierwotny typ społeczeństwa ludzkiego, który dominował na Ziemi do około 10 000 lat a następnie zdominowany został przez społeczeństwa rolnicze i przemysłowe. Obecnie szczątkowo występuje ono jeszcze na trudnych do kolonizacji obszarach dżungli w Ameryce Południowej, Afryce czy Nowej Gwinei. Społeczeństwa te stanowiły grupy niewielkie, liczące najwyżej kilka tysięcy członków. Ze względu na sposób gospodarowania dzieli się na : zbieracko-łowieckie, pasterskie i kopieniacze . a/ społeczeństwa zbieracko ? myśliwskie określają cechy ? Koczownictwo - dane obszary zamieszkiwane są okresowo, aż do wyeksploatowania zasobów żywności ( wędrowny tryb życia) ? Niewielka liczba osób w grupie koczowniczej (zazwyczaj kilkadziesiąt osób) ? Brak rozbudowanej struktury społecznej i znaczących nierówności w dostępie do dóbr ? Prymitywne technologie pozwalające na zdobywanie większej ilości żywności (np. technologie i techniki pozwalające polować na wieloryby). ? Silna zależność kultury od warunków klimatycznych i ekologicznych ? Podział pracy i wynikający z niego status społeczny zależny przede wszystkim od płci i wieku, zbieractwem zajmują się kobiety, myśliwymi są wyłącznie mężczyźni. b/ społeczeństwa pasterskie - powstały poprzez udomowienie zwierząt - ok. 7 tysiąclecia prowadziły wędrowny tryb życia i ulegały rozwarstwieniu społecznemu. Najbardziej rozwinięte na stepach Afryki Wschodniej i Azji Środkowej. c/ społeczeństwa kopieniacze ? stosujące tzw. ekstensywną uprawę roli ( wycinanie i wypalanie lasów). Pojawiły się w IX tysiącleciu na Bliskim Wschodzie. II społeczeństwa rolnicze ? ludzie wykorzystywali dla uprawy ziemi siłę pociągową zwierząt i wynaleźli pług . Dzięki produkcji znacznych nadwyżek żywności pojawiła się specjalizacja zawodowa i rozwarstwienie społeczne. Społeczeństwa te wynalazły pismo. ? Społeczeństwa przemysłowe powstały w XIX wieku, jako efekt rewolucji przemysłowej. Charakteryzuje je malejąca liczba osób zatrudnionych w rolnictwie, dominująca rola przemysłu, rosnąca produktywność, poprawa warunków życia, zmniejszanie się znaczenia instytucji rodziny urbanizacja. Nastąpiło pogłębienie różnic społecznych i ekonomicznych. W okresie formowania się społeczeństw przemysłowych powstawały takie jego określenia jak: społeczeństwo masowe, społeczeństwo obywatelskie, społeczeństwo otwarte, społeczeństwo nowoczesne i ponowoczesne. ? społeczeństwo masowe ? społeczeństwo biernych odbiorców kultury masowej. Powstaje, jako procesów związanych z industrializacją i urbanizacją. Następuje dezintegracja tradycyjnych struktur społecznych wraz z ich wartościami, normami i kontrolą społeczną, upadek religii, zmiana stylu pracy na zmechanizowaną i monotonną. Społeczeństwo masowe jest zatomizowane. ? społeczeństwo obywatelskie ? społeczeństwo otwarte - pojęcie wprowadzone przez francuskiego filozofa Henri Bergsona. W społeczeństwie otwartym polityka rządu podlega ocenie społecznej i zmienia się pod jej wpływem. U podstaw społeczeństwa leżą prawa jednostki i wolność stowarzyszeń, sprawy dotyczące społeczności nie są skrywane, a wiedza na ich temat jest ogólnie dostępna. Charakterystyczne dla społeczeństwa otwartego jest zjawisko ruchliwości społecznej - możliwości awansu zawodowego i społecznego, w tym przechodzenie z jednej warstwy społecznej do drugiej. Karl Popper w książce Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie wskazał, że cechą społeczeństwa otwartego jest możliwość zmiany elit politycznych bez rozlewu krwi Społeczeństwo otwarte zezwala na swobodną krytykę i kontrolę swych działań w trakcie liberalnej i demokratycznej dyskusji. Zmiany społeczne zachodzą poprzez modyfikację tego, co złe i utrwalanie tego, co dobre, nie zaś drogą gwałtownych skoków. Społeczeństwo takie jest pluralistyczne i wielokulturowe, co pozwala na wyciągnięcie maksimum korzyści z wielu różnych punktów widzenia dostępnych w takim społeczeństwie. ? społeczeństwo nowoczesne ? Społeczeństwo poprzemysłowe ? rozwija się od 2 połowy XX wieku. W społeczeństwie tym głównym źródłem utrzymania nie jest produkcja przemysłowa, lecz wytwarzanie i przetwarzanie informacji. W odróżnieniu od społeczeństwa przemysłowego charakteryzującego się tym, że największe zatrudnienie jest w sektorze przemysłowym, w społeczeństwie postindustrialnym najwięcej osób jest zatrudnionych w sektorze usług. Drugim wyróżnikiem jest to, że w społeczeństwie postindustrialnym następuje przejście od masowej produkcji dla anonimowego klienta do produkcji dla klienta indywidualnego. Zaczęły się rozwijać ponadnarodowe korporacje. - alternatywne pojęcia dla tego społeczeństwa to: ? społeczeństwo informacyjne - w którym towarem jest informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych. Przewiduje się rozwój usług związanych z 3P (przesyłanie, przetwarzanie, przechowywanie informacji). ? globalna wioska ? media elektroniczne obalają bariery czasowe i przestrzenne, umożliwiając ludziom komunikację na masową skalę. Glob staje się wioską za sprawą elektronicznych mediów. ? społeczeństwo sieciowe - którego istotą jest sieć relacji społecznych oraz swobodny dostęp do uczestniczenia w różnych organizacjach i grupach społecznych czy kręgach zainteresowań przez jednostkę. Za istotny czynnik zmian uważa się rozwój nowoczesnych technologii telekomunikacji oraz rozbicie tradycyjnych form interakcji ludzkich. ? społeczeństwo ryzyka - z uwagi na ich podatność na katastrofy technologiczne oraz wywołane rozwojem przemysłu i techniki ? jak na przykład globalne ocieplenie. Czynniki wyznaczające ład społeczny Życie społeczne to wzajemne oddziaływania (interakcje) między jednostkami i zbiorowościami obejmujące: współpracę rywalizację i konflikty. Na ich przebieg ( na kształt życia społecznego) wpływają normy i wartości społeczne. Normy społeczne ? zasady zachowania (nakazy i zakazy) przyjęte w społeczeństwie: a/ normy prawne - zasady zachowania się oparte na przepisach.. W przeciwieństwie do innych norm są one powszechne i ustanowione lub uznane za obowiązujące przez państwo. Ich nieprzestrzeganie naraża na sankcje - ujemne skutki prawne polegające na zastosowaniu represji w postaci przymusu państwowego. b/ normy religijne - mają one ograniczony zasięg i dotyczą tylko osób danego wyznania. Często normy te określające stosunki między ludźmi traktowane są jako normy moralne. Dotyczą wyznawców i wskazują jakie zachowanie jest grzeszne. c/ normy moralne (etyczne) ? mają one charakter absolutny co oznacza bezwzględny nakaz lub zakaz określonego zachowania. Nie dotyczą tylko postępowania jednostki ale mogą dotyczyć całych grup społecznych. Ich nieprzestrzeganie może przynieść izolację jednostki. d/ normy obyczajowe - nawyki zachowania się rytuały czy sposoby ubierania się uznane w danej zbiorowości. Są przekazywane z pokolenia na pokolenie ( np. całowanie kobiety w rękę obyczaje świąteczne). Ale nie oceniają zachowań ani ich nie wartościują. Określają raczej co wypada lub czego nie wypada robić. Obyczaje kształtują się we wszystkich sferach życia. e/ normy zwyczajowe - nawyki zachowania charakterystyczne albo dla całego społeczeństwa albo dla jakichś grup społecznych np. sposób jedzenia zachowania wobec osób starszych. f/ normy formalne - zasady sformułowane w postaci pisanych regulaminów lub przepisów. g/ normy nieformalne - nie spisane powstają w wyniku wzajemnych kontaktów interpersonalnych Wartości społeczne ? wartością określamy "to wszystko co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich" Wartości społeczne wynikają z tego co wspólnie potrzebne ludziom co ułatwia współżycie i współpracę: życie bezpieczeństwo możliwość rozwoju uczciwość odpowiedzialność tolerancja praworządność. ? Występowanie w społeczeństwie powszechnie aprobowanych i pozytywnych wartości i norm społecznych oznacza ład społeczny ? stan który zapewnia rozwój zbiorowości jako całości osiąganie wyznaczonych celów. Instytucje społeczne ? osoby czy grupy osób wyłaniające się ze zbiorowości i wykonujące dla niej określone zadania. Służą zaspokojeniu potrzeb tej zbiorowości realizacji jej celów. Istnieją: a/ instytucje formalne ? utworzone prawnie i ich działalność jest uregulowana przepisami. (np. szkoła lub sąd) b/ instytucje nieformalne ? powstają spontanicznie kiedy zachodzi odpowiednia okoliczność. Do takich instytucji można zaliczyć np. Uniwersytety Latające zakładane przez opozycję w czasach PRL-u. Kolejny podział instytucji odnosi się do ich merytorycznych funkcji: a) polityczne ? wiążą się ze zdobywaniem wykonywaniem i utrzymywaniem władzy np. partie. b) religijne ? określające zachowania religijne stosunek ludzi do sił i osób uznanych za święte np. Kościół katolicki. c) ekonomiczne ? zajmują się produkcją i podziałem dóbr usługami obiegiem pieniądza np. zakłady pracy banki. d) wychowawcze i kulturalne ? przekazywanie dziedzictwa kulturowego(szkoły muzea biblioteki) e) socjalne ? opiekuńczo wspomagające Konflikty i sposoby ich rozwiązywania Konflikty społeczne są stałym elementem życia społecznego. Wskazuje się trzy przyczyny: - nierówny podział dóbr między klasami lub grupami społecznymi ( tzw. przyczyny strukturalne związane z budową społeczeństwa) sprzeczności interesów - różnice rozwojowe występujące między regionami jakiegoś państwa - odmienne systemy wartości różnice ideologiczne np. w kwestii eutanazji kary śmierci aborcji ? sposoby rozwiązywania konfliktów: ? negocjacje ? rozmowy dobrowolnie podjęte przez strony konfliktu ? mediacje ? strony konfliktu zwracają się do strony trzeciej aby pośredniczyła w rozmowach ? arbitraż ? strony konfliktu zwracają się do osoby trzeciej aby rozstrzygnęła sporny problem i zobowiązują się do uznania jej (arbitra) decyzji ? sąd ? oddanie sprawy do sądu gdy strony lub strona nie wyrażają zgody na podjęcie mediacji lub negocjacji ? głosowanie ( np. referendum) ? poddanie przedmiotu konfliktu pod ocenę społeczną Formy udziału obywateli w życiu publicznym Życie publiczne ? relacje między jednostką a strukturami państwowymi i samorządowymi. ? Formy udziału obywateli w życiu publicznym: ? udział w referendum inicjatywa ludowa weto ludowe ( formy demokracji bezpośredniej) ? udział w wyborach do parlamentu i organów samorządu ( demokracja pośrednia) ? działalność w partiach politycznych i stowarzyszeniach ? inicjatywy obywatelskie ? zgromadzenia i manifestacje ? petycje listy otwarte Środki masowego przekazu i opinia publiczna Środki masowego przekazu ( mass media) odgrywają ogromną i stale rosnącą rolę w życiu publicznym stąd nazywane są czwartą władzą. ? rodzaje mass mediów: książka prasa film radio telewizja (ostatnio satelitarna) Internet. Media dostarczają i przetwarzają wiedzę o świecie ale podlegają wpływom politycznym ( media publiczne i ekonomicznym ( media komercyjne). Status mediów zależy od systemu politycznego. Z czasem pojawiły się różne koncepcje wpływu mediów na społeczeństwo: ? media jako okno ? pozwalają nam poznać świat który leży poza możliwościami naszego doświadczenia bez jakiejkolwiek manipulacji ? media jako zwierciadło ? dają obraz w miarę prawdziwy choć odwrócony. Pole widzenia jest ograniczone przez nadawcę ? media jako filtr ? przepuszczają niektóre informacje dają więc obraz rzeczywistości niepełny zależny od intencji nadawcy ? media jako bariera ? są ekranem oddzielającym nas od rzeczywistości ( dają wizerunek fałszywy) ? dzięki istnieniu mediów masowych i dużych grup odbiorców ukształtowała się tzw. opinia publiczna ? system przekonań i poglądów na sprawy publiczne ( polityka ekonomia kwestie społeczne). Na opinię publiczną wpływają media i elity. ? wzrost znaczenia opinii publicznej ( wykorzystywanej przez polityków i reklamę) doprowadził do rozwoju badań w tym zakresie. Wykorzystuje się sondaże ? czyli analizę i interpretację wypowiedzi określonej liczby osób. Zajmują się tym wyspecjalizowane instytucje: OBOP CBOS Pentor i inne. Czynniki wpływające na zachowanie człowieka Człowiek żyje w pewnym otoczeniu - nazywanym środowiskiem z którym łączą go ścisłe związki. Podejmuje określone czynności ( działania) czyli zachowuje się w określony sposób. Na jego zachowanie wpływają potrzeby postawy i osobowość. Potrzeba ? stan braku czegoś co jest niezbędne do życia rozwoju pełnienia roli społecznej. Skłania jednostkę do działania. ? często dzieli się potrzeby na biologiczne ? wrodzone i wynikające z funkcji organizmu ( potrzeba jedzenia snu wydalania zachowania temperatury ciała itd.) oraz psychiczne ? uwarunkowane strukturą osobowości ( np. pragnienie miłości uznania władzy wiedzy itd.) ? Wg badacza amerykańskiego Abrahama Maslowa potrzeby tworzą pewną hierarchię która decyduje o kolejności ich zaspokajania. I klasa ? potrzeby wynikające z braku czegoś ( elementarne) ? Potrzeby fizjologiczne: potrzeba jedzenia potrzeba odpoczynku potrzeby seksualne ? Potrzeby bezpieczeństwa wyrażają się unikaniem tego co może przynieść śmierć lub cierpienie: potrzeba opieki oparcia ładu poczucia pewności co do przyszłości ( brak lęku) ? Potrzeby przynależności i miłości ( afiliacji) ? Potrzeby szacunku i uznania II klasa ? potrzeby które służą wzrostowi doskonaleniu jednostki ? Potrzeby samorealizacji ; potrzeba wiedzy i rozumienia( poznawcza) potrzeby estetyczne religijne Postawa - stan emocjonalny stosunek do podmiotu polegający na ocenianiu go i reagowaniu nań. Przedmiotem może być człowiek rzecz zdarzenie ideologia. Postawy mają pewne właściwości: nastawienie pozytywne lub negatywne(kierunek) intensywność tj. siła postawy zakres postawy ? może dotyczyć przedmiotu jednostkowego lub grupy przedmiotów złożoność postawy trwałość postawy. Osobowość - ogół cech psychicznych człowieka zorganizowana struktura cech indywidualnych. W skład tej struktury wchodzą: rozum uczucia motywacja temperament charakter intelekt Koncepcje osobowości człowieka Typologie osobowości ? wg Hipokratesa osobowość wynikiem mieszania się 4 żywiołów i 4 cieczy. Ich kombinacje dają cztery typy ludzkie: a/ choleryk ? pobudliwy wrażliwy wytrwały b/ melancholik ? o słabych reakcjach mało aktywny smutny sumienny wrażliwy c/ flegmatyk ? spokojny dokładny powolny nie ulega gwałtownym uczuciom pamiętliwy d/ sangwinik ? aktywny ulegający silnym emocjom i uczuciom wesoły. ? wg Carla Gustava Junga szwajcarskiego psychologa 2 rodzaje osobowości: a/ introwertyk ? kieruje uwagę i energię na własne ja (? do wewnątrz?). Typ spokojny który usuwa się w cień utrzymuje rezerwę wobec innych ludzi. b/ekstrawertyk ? zwraca się na zewnątrz na świat. Typ ten jest towarzyski beztroski skłonny do gwałtownych reakcji. ? psychologiczne koncepcje osobowości: ? behawiorystyczna ? zakłada że na zachowanie człowieka ma wpływ środowisko; zwłaszcza system kar i nagród na które człowiek reaguje ( koncepcja bodźca-reakcji) ? psychoanalityczna - wg austriackiego uczonego Zygmunta Freuda zachowanie człowieka określają potrzeby warunki społeczne i kultura. Freud wskazał 3 elementy osobowości: id ? związane z biologicznymi potrzebami ego ? odpowiada za świadome zachowania jednostki superego ? związane z uwewnętrznianiem ( przyjmowaniem norm społecznych) ? poznawcza ? człowiek podlega wpływom środowiska ale nie jest tylko biernym odbiorcą. Ma postawę aktywną zdobywając informacje i tworząc własny system wartości. ? humanistyczna ? człowiek dąży do samorealizacji stanowiąc część świata społecznego i będąc z natury dobrym. Socjalizacja i jej etapy W toku rozwoju od momentu narodzin człowiek uczy się życia w społeczeństwie ? proces ten nazywamy socjalizacją. Socjalizacja obejmuje 2 etapy: a/ pierwotna ? obejmuje dzieciństwo i wczesną młodość kiedy dziecko podlega wpływom rodziny i rówieśników. Naśladuje innych przyswaja sobie wzorce zachowań. Na tym etapie szczególną rolę odgrywa zabawa. b/ wtórna ? jednostka przyjmuje coraz więcej ról społecznych staje się członkiem nowych grup i w coraz większym stopniu wpływa na otoczenie oraz dokonuje wyboru wartości. Subkultury Subkultura młodzieżowa - nazwa grupy młodzieżowej w której normy obyczajowe zasady postępowania ubiór odbiegają od norm reszty społeczeństwa. Subkultury manifestują negację wzorów kultury uznawanych przez większość społeczeństwa odrzucane elementy zastępują własnymi wzorcami zachowań ? stąd subkulturę nazywa się czasem kontrkulturą lub kulturą alternatywną. Członkowie subkultur manifestują swoją odrębność poprzez: twórczość artystyczną przekonania fryzurę i stroje. Przykładami grup subkulturowych są: ? punki - w węższym znaczeniu gatunek muzyczny w obrębie muzyki rockowej ( punk rock) w szerszym ruch kulturowo-społeczno-polityczny zapoczątkowany w połowie lat 70. XX w. w różnych swoich przejawach istniejący do dziś. Punk początkowo zakładał odrzucenie ideologii ale w miarę upływu czasu przekształcał się w ruch społeczno-polityczny wymierzony przeciwko instytucjom które ? jak uważano- ograniczają wolność i niezależność człowieka: rząd policja i wojsko zorganizowana religia środki masowego przekazu wielkie korporacje itp. Negacja wszelkich form rządów doprowadziła do przyjęcia przez znaczną część punków ideologii anarchistycznej. ? cechy punków: skórzane kurtki wysokie wojskowe buty fryzura zw. irokezem tatuaże. ? Za pierwszy zespół punkowy uznaje się brytyjski The Sex Pistols choć geneza zjawiska jest znacznie wcześniejsza. Słowo "punk" oznaczające w języku angielskim coś zgniłego bezwartościowego śmieć dziwkę szczeniaka gówniarza itp. w kontekście muzyki rockowej było używane od połowy lat 60. XX w. na określenie amatorskich zespołów przedstawicieli tzw. rocka garażowego. Czołowe zespoły lat 70-tych: The Ramones Television Talking Heads Blondie Suicide Patti Smith Group Sex Pistols The Clash . ? Podkreślano prostotę punka zarówno w warstwie muzycznej jak i literackiej. Negatywną opinię o punk rocku kształtowały koncerty: wyzwiska padające ze sceny rzucanie różnymi przedmiotami iszczenie instrumentów przez muzyków. ? Lata 80. XX wieku przyniosły drugą falę zespołów wywodzących się bezpośrednio z ruchu punk narodziła się też bardziej melodyjna i zróżnicowana odmiana hardcore. Renesans przyniosły lata 90. kiedy to za sprawą grup takich jak Rancid czy The Offspring punk rock stał się bardziej przystępny dla przeciętnego słuchacza ale i bardziej komercyjny. ? skini ( Skinhead)- ruch powstał w latach 60-tych w WB ; wyróżnikiem tej grupy jest noszenie bardzo krótkich wygolonych blisko skóry włosów na głowie. ? W połowie lat 70. XX w. nastąpiła eksplozja tego ruchu. Odrodził się wtedy jako reakcja na subkulturę punk. Z punku pozostała jednak ostra negacja zastanego porządku. Subkultura ta zaczęła rozwijać się najintensywniej w środowisku pseudokibiców piłki nożnej a następnie została skierowana przez skrajnie prawicową partię National Front która zaczęła zdobywać w tym środowisku znaczne wpływy na tory antyimigracyjnego rasizmu. Druga fala ruchu skinheadów przyniosła eksport nacjonalistyczno-rasistowskiego wariantu tej subkultury. Pod koniec lat 70. i na początku 80. XX w. stylistykę "wygolonych" bojówek w bryczesach i "podkutych butach" zaczęły na swoim gruncie zaszczepiać skrajnie prawicowe partie z USA Niemiec i Francji. ? Obecnie subkultura ta występuje w Europie (głównie w Rosji Niemczech i na Śląsku w Polsce) a także w Japonii Brazylii USA i Kanadzie przyjmując różne formy od nacjonalistycznych przez neonazistowsko-rasistowskie po skrajnie-antyrasistowsko-lewicowe. (najwięcej 60 tyś. w Rosji) ? hipisi - dzieci kwiaty ( hippie-s; to be hip ? żyć na bieżąco dniem dzisiejszym) ? kontrkultura kontestacyjna II połowy lat 60. i początku lat 70. XX wieku. Wyrażała bunt przeciwko światu dorosłych (nie wierzcie nikomu po trzydziestce) i jego instytucjom: rodzinie Kościołowi szkole pracy szefom rywalizacji pieniądzowi wojsku wojnie normom przymusom zakazom (zakazuje się zakazywać) domniemanej hipokryzji konwencji ubioru własności prywatnej (życie w komunach). zjawisko to ogarnęło niemal cały zachodni świat. Istotną ideą tego ruchu był skrajny pacyfizm co wyrażają hasło Make love not war (czyń miłość nie wojnę) Non-violence (bez przemocy) i Peace and love (pokój i miłość). Mężczyźni nosili długie włosy co było wyrazem wolności oraz sprzeciwu wobec konieczności odbywania służby wojskowej. ? Konsekwencjami istnienia tego ruchu stało się rozszerzenie zasięgu ruchów pacyfistycznych i ideologii ekologicznych zainteresowanie duchowością Wschodu krytyka wyścigu szczurów konformizmu i wszelkiego konsumpcjonizmu. Ruch ten przyczynił się do upowszechnienia narkotyków i był jedną z przyczyn tzw. rewolucji seksualnej. ? wygląd ; długie włosy brody luźne bluzki z szerokimi rękawami wytarte jeansy z szerokimi nogawkami ? dzwony barwne spódnice tanie ozdoby z drewna podwieszane na rzemykach. ? Ruch stanowił też jedno z pośrednich źródeł ruchu New Age.( przez chrześcijan ruch New Age jest uważany za sektę) ( Muzyka określana mianem New Age często niesie wizję lepszej przyszłości oraz wyraża uwielbienie dla dobra i piękna. Rzadko zajmuje się ona problemami tego świata i jego mieszkańców. Zamiast tego oferuje pokojową wizję lepszego świata. Przedstawiciele: Enigma Enya Era Vangelis Mike Oldfield) ? rastafarianie ? emancypacyjny ruch murzyński który narodził się w latach 30-tych na Jamajce. Potępiał rasizm i nawoływał do życia w zgodzie z nakazami do idei tego ruchu nawiązują miłośnicy muzyki reggae ? wywodzącej się z folkloru Jamajki. Rastafarianie często noszą dredy i trójkolorowe elementy stroju ( czerwono-żółte-zielone) ? hiphopowcy - ruch kulturowy rozpoczęty przez Afroamerykanów i Latynosów we wczesnych latach 70. XX wieku w nowojorskim Bronksie. Hip-hop zaczął powoli przenikać do świata kultury masowej na początku lat 80. by w następnej dekadzie rozprzestrzenić się na każdy zakątek globu. Główne "elementy" kultury hip-hop to: rapowanie Djing graffiti b-boying (znany też jako breakdance). Hip-hop poczuwa się do pokrewieństwa z muzyką reggae w jej różnych postaciach z którym to ruchem łączą go społecznie postępowa i antyestablishmentowa ideologia oraz aspekt sztuki ulicznej i folkloru miejskiego. Kultura hip-hopu jest negacyjna wobec zachodniego systemu wartości i estetyki np. często nie potępia łamania prawa ani nie stroni od wulgarnej ekspresji. ? Muzyka hip-hopowa w Polsce szerzej pojawiła się w latach 90. XX wieku z kilkuletnim w stosunku do zachodniej Europy opóźnieniem. Prawdziwy boom nastąpił wraz z pojawieniem się płyty Alboom Liroya z Kielc okrzykniętego twórcą polskiej odmiany gangsta rapu. Polscy raperzy wcześnie dopatrzyli się podobieństwa między gettami miast amerykańskich a polskimi blokami i blokowiskami z którymi hip-hop na stałe się zidentyfikował. Na scenie zaistniały zespoły takie jak np. Molesta czy Slums Attack. Od roku 2005 media powoli odwracają się od hip-hopu. W radiu nadaje się coraz mniej polskiego rapu poznikały niektóre magazyny. ? subkultura techno - styl w muzyce rozrywkowej i kulturze masowej; powstały w silnej opozycji do innych stylów muzycznych zwłaszcza muzyki rockowej. Cechy: rezygnacja z buntowniczego i idealistycznego ducha entuzjastyczna akceptacja wszystkiego co niesie z sobą nowoczesność. ? chuligani (ang. Hooligan) ? subkultura przestępcza charakteryzująca się agresją i pogardą wobec obcych. Obecnie grupy chuliganów (szalikowców) szczególnie aktywne na meczach futbolu. ? skejci ? subkultura ludzi jeżdżących na deskorolkach których strój tworzą: bluza dresowa z kapturem luźny T- shirt szerokie spodnie ? blokersi ? mieszkańcy dużych osiedli miejskich spędzający czas na osiedlowych podwórkach nadużywający alkoholu i agresywni wobec otaczającej ich rzeczywistości. Sekta - pierwotnie określenie grupy wyznawców których poglądy religijne są przez tradycyjne Kościoły uznane za niezgodne z oficjalną dominującą doktryną. Sektę charakteryzują cechy często uznawane są za negatywne przez oficjalne instytucje państwowe lub religijne m. in. - autorytarne sprawowanie władzy przez przywódcę sekty - traktowanie członków sekty w sposób instrumentalny przez jej kierownictwo - łączenie celów politycznych i ekonomicznych (korzyści materialne z działalności sekty przez wybrane osoby lub grupy osób) z celami religijnymi lub parareligijnymi - brak samokrytycyzmu dążenie do uniezależnienia się od uznawanych przez społeczeństwo czynników kontroli (np. rodzina lub media) ? Wg Komisji Rodziny Sejmu RP sekta - to ? zbiór ludzi o charakterze totalitarnym naruszający podstawowe prawa człowieka lub zasady współżycia społecznego który poprzez stosowanie technik psychologicznych i socjologicznych wykorzystanie fizyczne psychiczne lub materialne powoduje uzależnienie osoby od tej grupy lub jej przywódcy a jej wpływ na jednostkę rodzinę lub społeczeństwo ma charakter destrukcyjny". ? sekta to grupa w której zachodzi wysoki poziom totalności (kontroli życia członków) i psychomanipulacji. Przy rozpoznawaniu i ocenie sekty ważne są pytania dotyczące: 1. zakresu władzy przywódcy grupy 2. stosunku do spraw finansowych (nacisk na gromadzenie funduszy negatywnym sygnałem) 3. swobody rezygnacji z członkostwa 4. istnienia obowiązku zakładania rodzin wewnątrz grupy 5. stopnia izolacji od informacji z zewnątrz 6. istnienia postawy niechęci lub wrogości wobec społeczeństwa instytucji ludzi spoza grupy oraz istnienia przekonania o jedyno zbawczości nauk grupy 7. stosunku do oświaty i kształcenia pozareligijnego ? przyczyny wstępowania do sekt: - działalność przywódców tych ugrupowań religijnych którzy wykorzystują ludzkie słabości do manipulowania i podporządkowania sobie innych - opinię tę wyraża 90% społeczeństwa. - chęć doznania nowych wrażeń i przygód - deprywacja psychiczna potencjalnych członków sekt (jest to trudna sytuacja życiowa po utracie bliskiej osoby gdy jesteśmy skazani na długotrwałą rozłąkę z osobą kochaną opuszczamy dom rodzinny) - członkami sekt zostają osoby słabe zagubione poszukujące zewnętrznego oparcia (82% badanych) oraz osoby poszukujące sensu życia - potrzeba afiliacji i więzi z grupą - członkami sekt zostają osoby mające w sektach przyjaciół i znajomych - brak ciepła i zainteresowania w domu rodzinnym - rygorystyczne środowisko w którym jednostka dorastała - według badania OBOP członkami sekt zostają osoby nadmiernie kontrolowane przez rodziców (46 % procent badanych) ? Przykłady sekt: ? Świadkowie Jehowy ? sektę tę założył Karol Russel w 1872 r. w Pensylwanii (USA).Zyskała prawny status anonimowego towarzystwa zwanego Towarzystwem "Strażnica" które mieści się w Brooklynie (Nowy Jork).Doktryna tej sekty opiera się na całkowicie dowolnej interpretacji Biblii. Przykłady: - jehowici nie przyjmują Bóstwa Chrystusa. Uważają go tylko za człowieka. - utrzymują również że człowiek i dusza są śmiertelne.. ? - zwalczają także kult Krzyża który jest symbolem Męki Pańskiej odkupienia oraz znakiem miłości ku nam. - odrzucają również wszystkie sakramenty (poza chrztem). - dowolna interpretacja wyrwanych z kontekstu fragmentów Biblii każe im np. nie służyć w wojsku nie zgadzać się na transfuzję krwi nie zasiadać w lawach przysięgłych itd. Sekta Świadków Jehowy na całym świecie liczy ok. 25 mln członków. Od wielu lat jest aktywna w Polsce. ? Kościół scjentologiczny - nowy ruch religijny założony w roku 1951 przez pisarza science fiction Ronalda on swój program w książce ?Dianetyka czyli nowoczesna wiedza o zdrowiu psychicznym?(1950). Poglądy tam zawarte są mieszaniną myśli zaczerpniętych z religii azjatyckich(buddyzmu i taoizmu) magii medycyny i psychologii. Hubbard stwierdza że znalazł klucz do osiągnięcia szczęścia. Trzeba tylko pozbyć się ?engramów?- ?aberracji umysłowych? które są wynikiem urazów z wczesnego dzieciństwa. W tym celu należy się poddać wymyślonej przez Hubbarda uproszczonej technice terapeutycznej. Oczywiście "psychoterapeutami" są przedstawiciele sekty. Celem tych spotkań (auditingów) jest doprowadzenie do "odblokowania się człowieka" tzn. uwolnienie się od wszelkich stresów uprzedzeń czy zahamowań a więc doprowadzenie jednostki do takiego stanu emocjonalnego i duchowego aby czuła się wyzwolona wolna od wszelkich napięć. Niestety - podobnie jak w przypadku innych sekt - to pozorne "wyzwolenie" jest początkiem jeszcze większego zniewolenia wewnętrznego. Biuro Bezpieczeństwa Narodowego w swoim raporcie z roku 1995 uważa że jednym z zagrożeń jakie niesie ze sobą Kościół Scjentologiczny jest podejmowanie działań dążących do wyłudzania środków materialnych na tzw. orientalne techniki odnowy psychicznej tak zresztą modne obecnie. ? satanizm - satanistycznymi określa się wyznania religijne których członkowie czczą różnie rozumianego Szatana. Sataniści: odrzucają piekło i niebo nie istnieją. nie wierzą w zbawienie i życie pozagrobowe nie dopuszczają zewnętrznych ograniczeń moralnych czy kulturowych. Sataniści jako subkultura to luźne nieformalne grupy ulegające fascynacji elementami satanizmu w literaturze filmie i zainteresowani muzyką death metalową i black metalową Popełniają czasem wykroczenia i występki jak dewastowanie cmentarzy czy kościołów malowanie symboli satanistycznych na murach profanacja rzeczy ogólnie przyjętych w danym społeczeństwie religijnym za "święte" ("kopulacja" z krzyżami załatwianie potrzeb fizjologicznych na "święte księgi" - Chrześcijańską Biblię Judaistyczną Torę czy Islamski Koran). Rzadko składane są ofiary z małych zwierząt. ? Polski Kościół Stwórcy -nieoficjalnie działająca od 2001 r. polska gałąź Światowego Kościoła Stwórcy formacja rasistowska typu wodzowskiego pretendująca do miana organizacji religijnej głosząca separację i supremację białej rasy. Członkami tej formacji są aktywiści grupy Krew i honor. Społeczeństwo polskie. Cechy społeczeństwa polskiego w 20-leciu międzywojennym ? społeczeństwo rolnicze ; większość ludności mieszkała na przeludnionej wsi ( problem reformy rolnej zyskiwał szczególne znaczenie) a migracja do miast była ograniczona ze względu na słabość przemysłu. ? drugą liczebnie grupę stanowiła klasa robotnicza ( 29 %) będąca w trudnej sytuacji materialnej. ? w lepszej sytuacji były grupy inteligencji i drobnomieszczaństwa a elitę stanowiły burżuazja i ziemiaństwo. ? społeczeństwo było wielonarodowościowe ; 1/3 obywateli należała do mniejszości narodowych * W okresie tym społeczeństwo polskie było zamkniętym - przejście z klasy do klasy było trudne. ? II wojna światowa przyniosła zmiany: spadek ludności z 35 do 24 milionów straty wśród inteligencji burżuazji i ziemiaństwa wskutek represji okupantów prawie zanik mniejszości narodowych - wskutek eksterminacji Żydów wysiedleń Niemców Ukraińców i Białorusinów. b/ Zmiany w społeczeństwie polskim po II wojnie światowej ? zjawisko migracji związane ze zmianą granic ( np. napływ ludzi z tzw. Kresów na tzw. Ziemie Odzyskane) oraz napływ ludzi ze wsi do miast w związku z forsowną industrializacją. Efektem tych procesów była dla wielu Polaków utrata małej ( lokalnej) ojczyzny. ? wskutek reformy rolnej oraz nacjonalizacji przemysłu zniknęły ziemiaństwo i burżuazja. Likwidacja wolnego rynku w ramach tzw.? bitwy o handel ?przyniosła niemal zanik klasy średniej. ? zmieniła się sytuacja inteligencji ; inteligencja przedwojenna spychana była na boczny tor a jej miejsce zajmowali ludzie nowi na podstawie kryterium politycznego i pochodzący z rodzin chłopskich lub robotniczych którym ułatwiano zdobycie tej polityki były później tzw. punkty za pochodzenie. ? zaczęła tworzyć się nowa warstwa społeczna związana ze sprawowaniem władzy ? tzw. nowa klasa wg Milowana Dzilasa ( Nomenklatura partyjna - najogólniej oznacza ono pracowników aparatu partyjnego oraz mianowanych przez władze partyjne urzędników i funkcjonariuszy państwa organizacji społecznych i administracji przemysłowej) ? w epoce Gomułki ( 1956-1970) liczba ludności miejskiej przewyższyła liczbę mieszkańców wsi - pojawiło się społeczeństwo industrialne cechujące się egalitaryzmem ( zacierały się różnice materialne między rolnikami robotnikami i pracownikami umysłowymi.) ? w dekadzie gierkowskiej (1970-1980) wzrosła rola klasy robotniczej zwłaszcza górników i hutników. Płace robotników przekraczały płace pracowników umysłowych. ? u schyłku PRL widoczny był wzrost wykształcenia społeczeństwa ale zaznaczyło się zjawisko jego starzenia się. Zmiany społeczne w okresie transformacji po 1989 roku ? zjawisko transformacji systemowej w sferze ekonomicznej( restrukturyzacja) zrodziło bezrobocie spadek liczby rolników i robotników ; z drugiej strony wzrosła liczba osób pracujących na własny rachunek( w usługach i handlu) oraz pracujących umysłowo. Klasa robotnicza utraciła uprzywilejowaną pozycję i bezpieczeństwo socjalne. ? rozwój klasy średniej ( sektor usług handel gastronomia) ; górną jej część stanowią eksperci przedsiębiorcy menedżerowie. ? zjawisko marginalizacji (wykluczenia) ? dotyczy bezrobotnych i nisko zarabiających wzmacnia tendencje patologiczne w życiu społecznym. Nastąpił wzrost rozpiętości dochodów i różnic w dostępie do usług. ? dalsze zmiany struktury wiekowej ( wydłużanie życia spadek liczby urodzeń) ? wzrost różnic międzypokoleniowych ( otwartość młodzieży na cywilizację informatyczną globalną kulturę masową i z drugiej strony problemy średniego a zwłaszcza starszego pokolenia odczuwającego tzw. szok przyszłości ( Alvin Toefler). Nastąpił kryzys autorytetów: rodziny szkoły Kościoła. Zmniejsza się u młodzieży poczucie przynależności narodowej. Obecnie sytuację społeczną w Polsce cechują ? proces starzenia się społeczeństwa ? malał w ostatnich kilkunastu latach odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym a rósł udział ludności w wieku poprodukcyjnym. ? poprawa poziomu wykształcenia ? rośnie liczba ludzi z wykształceniem wyższym. ? nadal wysoki procent mieszkańców wsi ( ponad 30 %). ? duża liczba osób niepełnosprawnych zwłaszcza wśród osób po 55 roku życia. ? rosnące kontrasty w poziomie życia (ponad 1/3 rezygnuje z uczestnictwa w kulturze wobec problemów finansowych ponad połowa rezygnuje z wyjazdów na urlop) Problemy dotykające współczesne społeczeństwo polskie: ? zjawisko biedy i bezdomności marginalizacja wielu rodzin ( jedną z przyczyn bezrobocie) ? patologie: alkoholizm narkomania prostytucja przemoc w rodzinie ? przestępczość powodująca spadek poczucia bezpieczeństwa ? rozwój sekt ? wandalizm i agresja w zachowaniach w życiu publicznym ? brak poszanowania prawa ? stres i alienacja dotykające wiele jednostek pracoholizm ? destrukcyjnie wpływający na zdrowie i niszczący więzi rodzinne.

Przejdź do zawartości Ile dni do matury?KontaktMoje kontoKoszyk Kursy WideoKursy E-bookKorepetycjeFiszkiNotatki i ZadaniaO NasBlog Życie społecznePiotr Tomkowski2021-09-18T19:43:55+02:00 Zadania maturalne z WOSu Temat: Życie społeczne Zadania pochodzą z oficjalnych arkuszy maturalnych CKE, które służyły przeprowadzaniu majowych egzaminów. Czteroznakowy kod zapisany przy każdym zadaniu wskazuje na jego pochodzenie: S/N – „stara”/”nowa” formuła; P/R – poziom podstawowy/rozszerzony; np. 08 – rok 2008. Zbiór zadań maturalnych w formie arkuszy, możesz pobrać >> TUTAJ <<. Zadanie 1. (SP05) Przykładem grupy formalnej jest: a) grupa przyjaciół. b) partia polityczna. c) grupa osób jadących tramwajem. d) naród. Zadanie 2. (SP05) Do której z wymienionych niżej funkcji wewnętrznych państwa odnosi się opis: wyraża się w dążeniu państwa do zapewnienia obywatelom egzystencji, w efektywnym zwalczaniu bezrobocia…? a) Porządkowej. b) Administracyjnej. c) Socjalnej. d) Kulturalnej. Zadanie 3. (SP05) W podanym zestawie jedynie cztery terminy odnoszą się do pojęcia narodu w koncepcji antropologicznej. Wypisz jeden, który nie odnosi się do tej koncepcji. instytucje władzy, język, tradycje, świadomość narodowa, kultura Zadanie 4. (SP05) Zapoznaj się z zamieszczonymi poniżej materiałami (źródła A i B badania przeprowadzone przez CBOS w dniach 47 VIII 2000 r. na temat „Dwadzieścia lat NSZZ Solidarność”) oraz wykonaj polecenia. Źródło A. a) Napisz, jaka opinia (negatywna czy pozytywna), dotycząca roli Solidarności, wynika z tego diagramu. b) Podaj (w punktach procentowych), ile wynosi różnica między tymi opiniami pozytywnymi a negatywnymi. c) Wykorzystując również wiedzę pozaźródłową, podaj po dwie przyczyny, które wpłynęły na ukształtowanie się tych opinii (pozytywnych i negatywnych). Źródło B. a) Określ, jak w 2000 r. członkowie byłej PZPR oceniali rolę Solidarności w historii Polski. b) Wykorzystując również wiedzę pozaźródłową, podaj przyczynę takiej oceny roli Solidarności w historii Polski wśród członków PZPR. Źródło A. a) Opinia pozytywna (przeważa opinia pozytywna). b) 52 c) Pozytywne – np. doprowadzenie do zmian ustrojowych w Polsce i odzyskanie suwerenności przez Polskę negatywna ocena. Negatywne – np. nadmierne upolitycznienie związków zawodowych, w latach 90. wysokie koszty transformacji ustrojowej Źródło B. a) Pozytywnie (72%) b) Duża część członków byłej PZPR skorzystała na przemianach ustrojowych i społeczno-gospodarczych. Zadanie 6. (SP06) Jednym z najważniejszych problemów społecznych współczesnej Polski jest brak wystarczającej liczby miejsc pracy. Podaj nazwę tego zjawiska i jego przyczyny kulturowo – społeczne, ekonomiczno – gospodarcze, prawne i polityczne. Zjawisko: bezrobocie Przyczyny: − nieskuteczność uregulowań prawnych dotyczących walki z bezrobociem, − likwidacja (upadek) wielkich zakładów przemysłowych i gospodarstw rolnych, − wysokie koszty pracy, − restrukturyzacja gospodarki, − wprowadzenie nowoczesnych technologii produkcyjnych, − ograniczenie kosztów produkcji, − wejście na rynek pracy osób urodzonych w latach wyżu demograficznego, − niedostosowanie kwalifikacji osób poszukujących pracy do wymogów rynku pracy. Zadanie 7. (SP06) Uzupełnij schemat, wpisując w odpowiednie miejsca diagramu litery przypisane poszczególnym jego elementom. A) Rodzina B) Społeczność lokalna C) Grupa towarzyska D) Społeczeństwo E) Człowiek Zadanie 8. (SP06) Na podstawie tabeli i wykresu oraz wiedzy własnej wykonaj polecenia. a) Porównaj liczbę przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu człowieka oraz liczbę kradzieży popełnionych w roku 2000 i w roku 2004. Napisz, jakie dostrzegasz zmiany. b) Podaj, w którym roku i jakich przestępstw popełniono najwięcej. c) Napisz, w którym roku i w jakiej kategorii przestępstw wykrywalność była największa. d) Napisz, w jakiej kategorii przestępstw nastąpił największy spadek wykrywalności . e) Na podstawie materiałów źródłowych i wiedzy własnej wyjaśnij, dlaczego występuje tak poważna różnica w wykrywalności między przestępstwami przeciwko życiu i zdrowiu a kradzieżą. a) Zmniejsza się liczba przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu człowieka − wzrasta liczba kradzieży b) 2004 rok – kradzieże c) 2004 rok – zabójstwa d) Uszkodzenia ciała e) Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu mobilizują zarówno organy ścigania, jak i społeczeństwo do podjęcia wszelkich działań i użycia najnowocześniejszych środków w celu ich wykrycia. Kradzieże – określane często jako czyny o małej szkodliwości społecznej – w zależności od wartości poniesionej straty nie powodują uruchomienia takich sił i środków. Zadanie 9. (SP06) Po przeczytaniu tekstu wypisz numery zdań, w których przedstawiono fakty oraz numery zdań zawierających opinie. 1) Kupując kradzione, łamiesz Dekalog. 2) Jak wskazują statystyki Komendy Głównej Policji, dwie trzecie przestępstw w Polsce to drobne kradzieże. 3) Tych kradzieży boimy się najbardziej. 4) Boimy się o zdrowie i życie, bo kradzież staje się coraz bardziej prymitywna i brutalna. 5) Badania PBS wskazują, że czterech na pięciu obywateli domaga się zaostrzenia kar. 6) Jednak wielu spośród nich dziś, jutro w warsztacie, na bazarze, u znajomego trafi niewiarygodną okazję i kupi kolejną kradzioną rzecz. 7) Wielu nie zadrży przy tym ręka, a tylko niektórym przejdzie przez głowę refleksja, że biorą udział w zwykłym draństwie. 8) W ten sposób – kupując kradzione – obywatele wspierają pospolite złodziejstwo i podziemny rynek zrabowanych towarów. Na podstawie: Igor Miecik, Nie kupuj kradzionego, ,,Polityka”, 36 (2314), Warszawa 2001 r., s. 3-9. Fakty 1, 2, 5, 8. Opinie 3, 4, 6, 7. Zadanie 10. (SP07) Człowiek jest istotą społeczną, ponieważ: A) jego osobowość zależy od indywidualnych cech (np. temperamentu). B) musi jeść i oddychać. C) może żyć i rozwijać się tylko wśród innych ludzi. D) posiada zdolność homeostazy. C) może żyć i rozwijać się tylko wśród innych ludzi. Zadanie 11. (SP07) Strukturę społeczeństwa, w której uwzględnia się poziom wykształcenia i kultury oraz styl życia nazywamy: A) klasową. B) warstwową. C) demograficzną. D) zawodową. Zadanie 12. (SP07) Stowarzyszenie jest to: A) grupa społeczna, która obejmuje ludność danego województwa. B) organizacja powołana do obrony interesów pracowniczych obywateli. C) najwyższa polityczna forma organizacji społeczeństwa. D) dobrowolne zrzeszenie ludzi skupionych wokół wspólnych celów. D) dobrowolne zrzeszenie ludzi skupionych wokół wspólnych celów. Zadanie 13. (SP07) Zapoznaj się z zamieszczonymi materiałami źródłowymi i wykonaj polecenia. a) Na postawie tabeli odpowiedz na poniższe pytania. Tabela. INDEKS PERCEPCJI (POSTRZEGANIA) KORUPCJI (IPK) Wynik indeksu percepcji korupcji dotyczy postrzegania stopnia korupcji przez biznesmenów i analityków. Ocena ryzyka zawiera się w przedziale między 10 punktów – brak korupcji a 0 punktów – wysoka korupcja. 1. Określ i opisz tendencje w postrzeganiu korupcji w Polsce między rokiem 1997 a 2005, zobrazowane w tabeli indeksu percepcji korupcji. Oceń konsekwencje dla Polski wynikające ze zmiany jej pozycji w tym rankingu. Ocenę uzasadnij. 2. Oceń i uzasadnij konsekwencje, jakie dla Polski wynikają z przedstawionego w tabeli stanu korupcji w kraju. b) Wypisz nazwy trzech państw, w których – w ocenie badanych – w analizowanym w tabeli okresie nastąpił największy spadek poziomu korupcji. c) Wypisz nazwy trzech państw, w których – w ocenie badanych – w analizowanym w tabeli okresie nastąpił największy wzrost poziomu korupcji. d) Zaznacz, które zdania odnoszące się do pierwszych dziesięciu państw w rankingu z 2003 r. są prawdziwe, a które fałszywe, wpisując w odpowiednie miejsce w tabeli Prawda (zdanie prawdziwe) lub Fałsz (zdanie fałszywe). Państwa te są postrzegane jako najmniej skorumpowane w świecie. Wszystkie te państwa należą do Unii Europejskiej. Wszystkie te państwa zaliczane są do grona państw demokratycznych. Według danych IPK korupcja w Norwegii w 2003 roku była wyższa niż w pozostałych 9 państwach. e) W zadaniu zamieszczone zostały wykresy przedstawiające wyniki przeprowadzonego przez międzynarodowy instytut badawczy GfK w 2004 roku badania opinii publicznej w 14 państwach Europy poświęconego korupcji. Wykorzystując podane dane, wykonaj polecenia. Wykres nr 1. Pytanie do respondentów: „Czy w waszym kraju występuje zjawisko korupcji?” Wykres nr 2. Pytanie do respondentów: „Czy dajesz łapówki?” 1. Na podstawie analizy wykresu nr 1 podaj nazwę kraju, którego obywatele wyrażają najbardziej krytyczną opinię o skali zjawiska korupcji w ich kraju. 2. Porównaj dane z wykresów nr 1 i 2 dotyczące Polski. Sformułuj wniosek, wynikający z tego porównania. Odwołaj się do danych procentowych. Np.: Wniosek: Polacy uważają, że nasz kraj jest skorumpowany (92% badanych), natomiast sami nie przyznają się do dawania łapówek. Do dawania łapówek przyznaje się tylko 19% badanych. Zadanie 13. (SP07) Zapoznaj się z zamieszczonymi materiałami źródłowymi i wykonaj polecenia. a) Na postawie tabeli odpowiedz na poniższe pytania. Tabela. INDEKS PERCEPCJI (POSTRZEGANIA) KORUPCJI (IPK) Wynik indeksu percepcji korupcji dotyczy postrzegania stopnia korupcji przez biznesmenów i analityków. Ocena ryzyka zawiera się w przedziale między 10 punktów – brak korupcji a 0 punktów – wysoka korupcja. 1. Poziom korupcji w Polsce w latach 1997 – 2005 był wysoki. W omawianych latach wykazywał tendencję wzrostu korupcji w Polsce. Polska w roku 1997 zajmowała 29 miejsce, w 2003 roku 64 miejsce, a w roku 2005 – 70. 2. Zjawisko jest bardzo niekorzystne dla państwa polskiego szczególnie dla prawidłowego rozwoju gospodarki. Szkodzi wizerunkowi Polski na arenie międzynarodowej i może być przyczyną spadku zainteresowania potencjalnych inwestorów zagranicznych. b) Singapur • Nowa Zelandia • Szwajcaria [Islandia] c) Polska • Dania • Holandia [Kanada] d) e) 1. Bułgaria, 2. Np.: Wniosek: Polacy uważają, że nasz kraj jest skorumpowany (92% badanych), natomiast sami nie przyznają się do dawania łapówek. Do dawania łapówek przyznaje się tylko 19% badanych. Zadanie 14. (SP07) Poniższe zdania podziel na fakty i opinie, wpisując w wyznaczone miejsca numery trzech zdań dotyczących faktów i trzech zdań wyrażających opinie. Główną przyczyną katastrofalnej korupcji, jakiej doświadczamy w Polsce, jest słabe, niewydolne i nadmiernie rozbudowane państwo. Ostatnio media przypominają aferę sprzed kilku lat, w którą zaangażowany był były wiceminister zdrowia. Szpitale otrzymywały darowizny w postaci sprzętu, a gdy je przyjęły, dostawały rachunek do zapłacenia. Ostatecznie długi spadły na skarb państwa, który gwarantuje zobowiązania jednostek budżetowych. Afera ta na pierwszy rzut oka wydaje się absurdalna. To, że państwo lekką ręką regulowało rachunki, wynikało przede wszystkim z rozpaczliwej niezdolności instytucji państwowych do podjęcia oczywistych działań. Najwyższy czas, by naprawić państwo. Opracowano na podstawie tekstu: W. Gadomski, Ekonomia korupcji, „Gazeta Wyborcza”, 30 lipca 2004. Fakty: 2, 3, 4. Opinie: 1, 5, 6. Zadanie 15. (SP07) Zapoznaj się z wykresami nr 3 – 6, przedstawiającymi opinie polskich respondentów (dane przedstawiono w procentach) na temat cech typowego Polaka i typowego Europejczyka i wykonaj polecenia. a) Wskaż cechę, w odniesieniu do której respondenci dostrzegają najmniejsze różnice między typowym Polakiem a Europejczykiem. b) Podaj cechę, którą w badanym okresie respondenci coraz rzadziej wymieniają jako cechę typowego Polaka. c) Określ, który obraz – Polaka czy Europejczyka – silniej eksponuje orientację wspólnotową, który zaś indywidualistyczną. Odpowiedź uzasadnij. a) Pomoc innym. b) Znaczenie rodziny. c) Orientacja wspólnotowa jest bardziej wyeksponowana w wizerunku Polaka. Cechuje go większa niż u pozostałych Europejczyków religijność, patriotyzm, docenianie rodziny, gotowość niesienia pomocy innym. Orientacja indywidualistyczna natomiast jest bardziej wyeksponowana w wizerunku pozostałych Europejczyków. Cechuje ich mniejsza niż u Polaków orientacja wspólnotowa, czyli mniej cenią takie wartości jak: religijność, patriotyzm, docenianie rodziny, gotowość niesienia pomocy innym. Zadanie 16. (SP07) Napisz list–petycję, skierowaną do posłów na Sejm Rzeczypospolitej, w którym przedstawisz swoje stanowisko w sprawie korupcji w Polsce i zaapelujesz o dokonanie zmian. W petycji uwzględnij różne aspekty tej sprawy: moralne, polityczne, gospodarcze i społeczne (po dwa przykłady każdego aspektu). Przedstaw propozycje czterech działań, jakie mogą podjąć organy publiczne oraz organizacje społeczne, by zmniejszyć korupcję. W argumentacji wykorzystaj także informacje zawarte w materiałach z zadań 22 i 23. Pamiętaj o właściwej formie wypowiedzi. Warszawa, 8 maja 2007 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w Warszawie Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Jako obywatel Rzeczypospolitej Polskiej żywo zainteresowany problemem korupcji w naszym kraju zwracam się do Pana Marszałka i Wysokiej Izby z apelem o dokonanie odpowiednich zmian ustawowych, prowadzących do zmniejszenia lub ograniczenia zjawiska korupcji w naszym kraju. Korupcja jest zjawiskiem szkodliwym dla państwa. Wpływa negatywnie na różne przejawy życia społecznego. Zagrożone nią s ą np. procesy restrukturyzacyjne i prywatyzacyjne, gospodarowanie majątkiem publicznym, udzielanie zamówień publicznych, ustanawianie kontyngentów i koncesji, działalność służb celnych, organów inspekcji i nadzoru, policji, służby zdrowia, prowadzenie badań naukowych, szkolnictwo, nawet życie sportowe. Korupcja wpływa na negatywne postrzeganie państwa polskiego w świecie. O jej istnieniu w Polsce świadczy opublikowany przez Transparency International raport Indeks Percepcji Korupcji z lat 1997 – 2005. Z zawartych w nim danych wynika, że Polska zajmowała odpowiednio 29 (w 1997 roku), 64 (w roku 2003) i 70 miejsce (w roku 2005) w świecie. Świadczy to o dużej skali korupcji w naszym kraju. Opinia ta jest zbieżna z rezultatami badań, które opublikowała „Rzeczpospolita” (19 maja 2004 r.). Według nich aż 92% Polaków uważa swój kraj za skorumpowany. Fakty te skłoniły mnie do napisania niniejszej petycji i przybliżenia niektórych negatywnych aspektów korupcji, a także zaproponowania odpowiednich działań, mających na celu ograniczenie lub wyeliminowanie tego problemu z życia publicznego. Uwzględniając różne formy tej patologii, postaram się przedstawić Panu Marszałkowi i Wysokiej Izbie szkodliwość korupcji dla państwa i społeczeństwa w aspektach moralnych, gospodarczych, społecznych i politycznych. Korupcja zakłóca prawidłowe funkcjonowanie mechanizmów rynkowych. Narusza zasady konkurencji, skutkuje niejednokrotnie nieuzasadnionym preferowaniem firm faktycznie mniej efektywnych lub na przykład w mniejszym stopniu respektujących normy ekologiczne. Prowadzi też do utraty wiarygodności państwa jako miejsca dobrego do inwestowania. W efekcie powoduje straty finansowe dla budżetu, a także może prowadzić do zacofania technologicznego przedsiębiorstw, które tracą szansę uzyskania inwestycji zagranicznych oraz możliwość modernizacji. Korupcja jest więc pośrednio także przyczyną zmniejszenia poziomu wzrostu gospodarczego państwa. Korupcja narusza też zasady demokracji i wpływa na rządzenie państwem. W tej sferze polega ona np. na przekupywaniu wyborców w celu uzyskania ich poparcia, przekupywaniu wpływowych ludzi (np. nadawaniu im tytułów, udzielaniu korzystnych kontraktów lub stanowisk publicznych) w celu umocnienia swej władzy lub obdarowywaniu polityków w celu uzyskania wpływu na podejmowane przez nich decyzje. Konsekwencją korupcji politycznej jest niski poziom zaufania społecznego do organów władzy oraz do polityków. Wskazują na to wyniki badań opinii publicznej (CBOS, OBOP), w których liczni politycy, urzędnicy, posłowie mają mały prestiż społeczny i w kategorii rzetelności i uczciwości uzyskują stosunkowo niewiele pozytywnych opinii. Brak szacunku dla organów państwa i jego przedstawicieli może mieć destrukcyjne skutki – rodzić brak poszanowania prawa i panującego porządku. W konsekwencji może osłabiać skuteczność poczynań rządu. Nie sposób pominąć także moralnych aspektów korupcji. Bezspornie jest ona zjawiskiem nagannym – utwierdza w fałszywym przekonaniu, że możliwe i (choćby w krótkim okresie) opłacalne jest osiąganie celu nawet wówczas, gdy narusza się podstawowe zasady etyczne. Tolerowanie i popieranie tego zjawiska może prowadzić do demoralizacji społeczeństwa, szczególnie młodych ludzi, którzy, ucząc się nieprawidłowych działań i przyjmując je jako standardowe, mogą przenosić moralnie nieprawidłowe zachowania na inne dziedziny życia. W takiej sytuacji niebezpieczne jest przekonanie młodych ludzi o wszechwładzy nepotyzmu i płatnej protekcji, wywołujące też czasem przekonanie o niskim znaczeniu własnej wiedzy i umiejętności. Przedstawione aspekty sprawy wymagają natychmiastowego podjęcia konkretnych działań służących zapobieganiu korupcji i likwidacji jej skutków. Projekty odpowiednich zmian legislacyjnych, organizacyjnych i proceduralnych były zresztą od dawna propagowane przez różne organizacje społeczne zwalczające korupcję, także przez niektórych parlamentarzystów. Ich wprowadzenie jest nie tylko związane z potrzebą likwidacji szkód ponoszonych przez Polskę w wyniku bezkarnych działań korupcyjnych. Jest także kwestią autorytetu Polski na arenie międzynarodowej. Jedną z proponowanych przeze mnie zmian może być wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych do Sejmu oraz do wszystkich szczebli samorządu terytorialnego. Zmieniona ordynacja pozwoli na wybór tych kandydatów, których cechują niezłomne zasady moralne i wysoka etyka. Zmiana ordynacji wymaga jednak wprowadzenia zmian w Konstytucji, o co apeluję do Pana Marszałka oraz do Wysokiej Izby. Kolejnym działaniem, które należałoby podjąć w celu ograniczenia korupcji w urzędach, powinno być wprowadzenie prawa zobowiązującego osoby uczestniczące w korupcji do naprawienia spowodowanych nią strat. Jest przecież oczywiste, że najbardziej dotkliwą karą dla tej kategorii przestępców jest odebranie im majątku – uczestnicząc w korupcji, oceniają oni przede wszystkim materialną opłacalność swych czynów. Niezbędne jest też egzekwowanie już obowiązującego prawa, w tym częstsze podejmowanie przez organy ścigania spraw związanych z zawiadomieniami kierowanymi do nich w wypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa. Ważne jest też zagwarantowanie ochrony osób, które ujawniają praktyki korupcyjne. Należałoby wreszcie tak znowelizować przepisy ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, by objąć nią wszystkie osoby, które mogą być przedmiotem działania korupcyjnego, w tym wszystkich pracowników urzędów państwowych i samorządowych. Kolejnym działaniem powinno być wreszcie wprowadzenie w instytucjach publicznych odpowiednich procedur antykorupcyjnych, charakterystycznych dla krajów o niskiej skali korupcji. Procedury te precyzują sposoby podejmowania decyzji w obszarach szczególnie narażonych na korupcję, np. uściślają tryb postępowania szefa instytucji, które jest związane z rozpoznawaniem i reagowaniem na zachowania podwładnych noszące znamiona korupcji. Przeciwdziałanie korupcji nie jest sferą zastrzeżoną tylko dla organów publicznych. Niezbędne jest także wzmożenie walki z korupcją przez organizacje społeczne. Powinny one prowadzić lub wspierać kampanie promujące uczciwość w życiu publicznym (takie jak akcja Nie daję, nie biorę łapówek czy Choroba brudnych rąk), nagłaśniać i piętnować występujące przykłady korupcji oraz uświadamiać ich szkodliwość w życiu społecznym. Wspomniane organizacje, odwołując się do prawa zapewniającego dostęp do informacji publicznej, powinny także zabiegać o zwiększenie przejrzystości procesów decyzyjnych. Skorumpowane państwo nie może dobrze wypełniać swoich podstawowych zadań. Mam więc nadzieję, że przedstawione przeze mnie przykłady korupcji, występujące w różnych dziedzinach życia społecznego, skłonią Pana Marszałka i Wysoką Izbę do podjęcia szybkich i zdecydowanych działań zmierzających do ukrócenia tego zjawiska w naszym kraju. Z wyrazami szacunku XXYYY Zadanie 17. (SP08) W każdym z podpunktów A – D podkreśl jedną właściwą odpowiedź, dotyczącą rodzaju grupy społecznej. Rodzina – grupa pierwotna / grupa wtórna Grupa przyjaciół z podwórka – grupa formalna / grupa nieformalna Naród – grupa mała / grupa wielka Klub biznesu BCC – grupa otwarta / grupa zamknięta Rodzina – grupa pierwotna / grupa wtórna Grupa przyjaciół z podwórka – grupa formalna / grupa nieformalna Naród – grupa mała / grupa wielka Klub biznesu BCC – grupa otwarta / grupa zamknięta Zadanie 18. (SP08) Sprawa budowy ośrodka rekreacyjnego podzieliła społeczność gminy Wysokie Dęby. Jego budowa jest szansą dla gminy, ale może przyczynić się także do znacznego ograniczenia działalności już istniejących gospodarstw agroturystycznych. Część mieszkańców, obawiając się znacznych strat finansowych, domaga się przeprowadzenia gminnego referendum. Spośród podanych warunków referendum lokalnego, podkreśl trzy warunki, które muszą być spełnione, aby można było przeprowadzić gminne referendum oraz aby było ono wiążące dla władz gminy. Warunki referendum lokalnego: A. referendum przeprowadza się na wniosek co najmniej 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy, B. referendum może odbyć się na wniosek co najmniej 50% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy, C. wynik referendum jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej pod referendum oddano więcej niż połowę głosów, D. wynik referendum jest rozstrzygający, gdy za proponowanym rozwiązaniem opowiedziało się 2/3 głosujących, E. referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania, F. referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 50% uprawnionych do głosowania. Zadanie 19. (SP08) Do podanych rodzajów korupcji przyporządkuj odpowiednie przykłady. Rodzaj korupcji: A. Korupcja administracyjna B. Korupcja wyborcza C. Korupcja legislacyjna D. Korupcja informacyjna Przykład korupcji: zakupu towaru od cen promocyjnych zaoferowanych przez dostawcę towaru. 2. Sprzedaż informacji przez maklerów giełdowych. wpływu na sposób głosowania na danego kandydata poprzez wręczenie łapówki. na kształt ustawy w zamian za korzyści dla parlamentarzystów. uprawnień w zamian za uzyskanie korzyści osobistych. Zadanie 20. (SP08) Dobierz do opisanych sytuacji odpowiednią formę protestu społecznego. A. Pielęgniarki Specjalistycznego Szpitala Wojewódzkiego skierowały do wojewody pismo ze stanowczym żądaniem rozwiązania problemów finansowych szpitala. Zwracały przy tym uwagę zarówno na trudną sytuację pielęgniarek, jak i pacjentów. Zażądały od wojewody zajęcia stanowiska w danej sprawie. Źródło: na podstawie: B. Grupa studentów niepublicznych szkół wyższych zgromadziła się przed budynkiem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, aby zaprotestować przeciwko prawie dwukrotnym podwyżkom czesnego, w jednej z najbardziej prestiżowych prywatnych uczelni w Warszawie. Studenci przynieśli ze sobą transparenty z wypisanymi hasłami. Źródło: na podstawie: C. Górnicy niezadowoleni z projektu Rady Ministrów dotyczącego likwidacji niektórych kopalni i prywatyzacji branży węglowej, zdecydowali w referendum o przerwaniu pracy i przystąpili do głodówki. Na bramie wejściowej do jednej z kopalni pojawiło się hasło„Koniec polskiego górnictwa”. Źródło: na podstawie: D. Członkowie Rady Osiedla „Nowa Ziemia” zwołali jego mieszkańców, aby zaprotestować przeciwko budowie supermarketu w pobliżu ich domków jednorodzinnych Przynieśli ze sobą flagi i transparenty. Chcieli zwrócić uwagę władz miasta na interesy społeczności lokalnej. Źródło: na podstawie: 1. list do radnego 2. petycja 3. wiec 4. pikieta 5. strajk Zadanie 21. (SP08) Do podanych rodzajów ruchliwości społecznej dobierz odpowiedni przykład. Rodzaj ruchliwości: A. Ruchliwość indywidualna pionowa B. Ruchliwość indywidualna pozioma C. Ruchliwość zbiorowa Przykład: 1. Jan Grzyb przeprowadził się z Grójca do Milanówka. 2. Grupa polskich informatyków absolwentów Uniwersytetu Warszawskiego wyjechała do pracy do Irlandii. 3. Pani Teresa Kozioł przeniosła się do sąsiadki na czas remontu mieszkania. 4. Jan Kowalski po 7 latach pracy w firmie Medcat awansował na stanowisko kierownika regionalnego. Zadanie 22. (SP08) Na podstawie poniższych źródeł statystycznych zaznacz, które z podanych zdań zawierają informacje prawdziwe, a które fałszywe. Wpisz w odpowiednie miejsce w tabelach Prawda (zdanie prawdziwe) lub Fałsz (zdanie fałszywe). a) Wykres A. Większość ankietowanych sądzi, że wskazane byłoby wprowadzenie poprawek do konstytucji. B. Zmian w konstytucji nie chce 2/3 ankietowanych obywateli RP. C. Większość ankietowanych uważa, że należy uchwalić nową konstytucję. b) Tabela A. Respondenci zadowoleni z obecnej konstytucji najczęściej uważają, iż należy wprowadzić do niej niewielkie zmiany. B. Ponad połowa ankietowanych, zadowolonych z konstytucji uważa, że nie należy wprowadzać do konstytucji jakichkolwiek zmian. C. Ankietowani niezadowoleni z konstytucji w większości uważają, że należy wprowadzić do niej zasadnicze zmiany. a) A. – prawda, B. – fałsz, C. – fałsz b) A. – prawda, B. – fałsz, C. – fałsz Zadanie 23. (SP09) Człowiek i społeczeństwo. Rozstrzygnij, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe. Wpisz w odpowiednie miejsce w tabeli Prawda (zdanie prawdziwe) lub Fałsz (zdanie fałszywe). Konformizm to postawa charakteryzująca się odrzuceniem norm, wartości i wzorców zachowań obowiązujących w danej grupie. Grupy ekskluzywne stosują rygorystyczne kryteria przyjęć nowych członków. Socjalizacja jest procesem kończącym się wraz z osiągnięciem pełnoletności. Altruizm to postawa wyrażająca się gotowością do niesienia pomocy innym ludziom. Prawda Fałsz Prawda Fałsz Zadanie 24. (SP09) Na wykresach 1 – 2 przedstawiono procentowy rozkład opinii respondentów na temat wartości ważnych dla respondentów oraz wartości, którymi ich zdaniem powinien kierować się polityk. Na podstawie analizy wykresów i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Wskaż dwie wartości, których aprobata najbardziej różnicuje sympatyków partii A i partii B. Wyjaśnij różnice w stopniu aprobaty każdej z tych wartości. 1. Wartości ważne dla respondenta: – Poczucie bezpieczeństwa oraz niezależność. Wyjaśnienie: Poczucie bezpieczeństwa, np.: Elektorat partii A (konserwatywnej), w przeciwieństwie do elektoratu partii B (liberalnej), stanowią ludzie ceniący sobie bardziej poczucie bezpieczeństwa. Niezależność, np.: Elektorat partii B (liberalnej) stanowią ludzie ceniący sobie samodzielność, kreatywność, wolność, co nie jest tak istotne dla elektoratu partii A (konserwatywnej). 2. Wartości, którymi powinien kierować się polityk: – Patriotyzm oraz doświadczenie życiowe. Wyjaśnienie: Patriotyzm, np.: Osoby o poglądach liberalnych, sympatycy partii B (liberalnej), często czują się kosmopolitami i chociaż patriotyzm stanowi dla nich bardzo cenną wartość, to jest ona prawie porównywalna z taką wartością jak konsekwencja. Natomiast dla sympatyków partii A (konserwatywnej) patriotyzm jest jedną z trzech najważniejszych wartości. Doświadczenie życiowe, np.: Dla sympatyków partii A (konserwatywnej) biografia polityczna polityka ma bardzo istotne znaczenie, poza tym dla osób usposobionych konserwatywnie doświadczenie życiowe jest tożsame z praktyczną mądrością. Mała liczba odpowiedzi po stronie zwolenników partii B (liberalnej) może wynikać z tego, iż osoby o poglądach liberalnych cenią sobie racjonalizm, dla którego przesłanki nie wynikają z doświadczenia. Zadanie 25. (SP10) Podaj trzy grupy społeczne, które zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem mają status mniejszości narodowych, i dwie grupy społeczne, które mają status mniejszości etnicznych. Odpowiedzi wybierz spośród: Kaszubi, Łemkowie, Ormianie, Słowacy, Tatarzy, Ukraińcy, Karaimi, Rosjanie. A. Mniejszości narodowe: ………………………………………………… ………………………………………………… ………………………………………………… B. Mniejszości etniczne: ………………………………………………… ………………………………………………… A. trzy odpowiedzi spośród: Ormianie, Słowacy, Ukraińcy, Rosjanie B. dwie odpowiedzi spośród: Łemkowie, Tatarzy, Karaimi Zadanie 26. (SP10) Człowiek i społeczeństwo. Rozstrzygnij, które zdania zawierają informacje prawdziwe, a które fałszywe. W tabelę obok każdego zdania wpisz odpowiednio: Prawda lub Fałsz. Oportunizm charakteryzuje się jawnym lekceważeniem uznawanych w danej społeczności praw, norm obyczajowych, wartości oraz osób. Obywatelskie nieposłuszeństwo to świadome nieprzestrzeganie praw uważanych za niesprawiedliwe. Typ społeczeństwa, którego główną zasadą jest wolność jednostki i jej odpowiedzialność, nazywamy społeczeństwem otwartym. Fałsz Prawda Prawda Zadanie 27. (SP10) Na podstawie wykresu i własnej wiedzy wykonaj polecenia. a) Kto powinien podejmować działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego? Na podstawie wykresu przedstaw zmiany opinii respondentów w latach 1993–2000. b) Wymień po dwa działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego, jakie na terytorium gminy mogą podjąć jej władze i mieszkańcy. a) W 2000 roku w porównaniu do roku 1993 badani w coraz większym stopniu przenoszą odpowiedzialność za stan środowiska naturalnego na siebie samych i władze lokalne, a w mniejszym obarczają tym obowiązkiem władze centralne i wojewódzkie. b) Władze gminy: Budowa [pozyskanie środków na budowę] infrastruktury proekologicznej [oczyszczalnie ścieków, wysypiska śmieci, pojemniki do segregowania śmieci]. Tworzenie [pozyskiwanie środków na tworzenie] specjalnych stref chronionych na terenie gminy. Działania kształtujące proekologiczne postawy. Mieszkańcy gminy: Korzystanie z energooszczędnych urządzeń elektrycznych [oświetlenia]. Segregowanie śmieci. Przestrzeganie prawa chroniącego środowisko naturalne, np. zakazu wywożenia śmieci do lasu. Zadanie 28. (SP10) Zapoznaj się z danymi dotyczącymi frekwencji wyborczej w Polsce w latach 1989–2009 i wykonaj polecenia. Tabela 1. Frekwencja wyborcza w Polsce podczas wyborów do Parlamentu Europejskiego i w referendach po 1989 roku. Tabela 2. Frekwencja wyborcza w Polsce w latach 1989–2007. a) Na podstawie tabeli 2. podaj wielkość frekwencji w wyborach do Sejmu Kontraktowego. b) Wyjaśnij, dlaczego w latach 1990, 1995 i 2005 podano dwa wskaźniki frekwencji wyborczej w wyborach prezydenckich. W wypowiedzi powołaj się na Konstytucję RP. c) Porównaj frekwencję obywateli polskich w wyborach do Parlamentu Europejskiego z frekwencją w referendum w sprawie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Na podstawie własnej wiedzy wyjaśnij różnicę frekwencji. a) 62,70 [%] b) W pierwszej turze wyborów żaden z kandydatów nie otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów, zorganizowano więc drugą turę wyborów. c) Porównanie: Obywatele polscy znacznie liczniej wzięli udział w referendum unijnym niż w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Większość Polaków wobec wyborów do Parlamentu Europejskiego pozostała bierna, a wobec referendum unijnego aktywna [wzięła udział w głosowaniu]. Frekwencja w referendum była wyższa. Wyjaśnienie: Frekwencja w referendum Jego wyniki miały zdecydować o przyszłości polskiego państwa. Miało charakter rozstrzygający w ważnej dla obywateli sprawie. Zostało poprzedzone rozległą kampanią informacyjną i propagandową, zachęcającą do uczestnictwa. Trwało dwa dni, aby jak najwięcej wyborców mogło wziąć w nim udział. Frekwencja w wyborach Ogólna niechęć obywateli do wyborów parlamentarnych. Mała wiedza na temat zasad działania i konstrukcji struktur unijnych. Brak zaufania do polskich elit politycznych. Zadanie 29. (SP10) Szukając sposobów podwyższenia frekwencji wyborczej w Polsce, zaproponowano wprowadzenie przymusu uczestnictwa obywateli polskich w wyborach parlamentarnych, prezydenckich, samorządowych, do Parlamentu Europejskiego oraz w referendach. Ustosunkuj się do tej propozycji. Podaj argumenty i kontrargumenty. Rozważ inne niż przymus wyborczy działania, które mogłyby zwiększyć zainteresowanie obywateli życiem politycznym kraju. Przykładowe argumenty za przymusem wyborczym Przymus wyborczy może: zwiększyć zainteresowanie życiem politycznym kraju, ponieważ przynajmniej część wyborców będzie chciała poznać kandydatów i ich programy skłonić większą liczbę obywateli do ustosunkowania się do ważnych kwestii społecznych czy politycznych skłonić obywateli do wzięcia odpowiedzialności za losy kraju (zwiększyć świadomość obywatelską). Przykładowe argumenty przeciw przymusowi wyborczemu Przymus wyborczy: łamie konstytucyjne prawa i wolności grozi dewaluacją wartości demokratycznych zwiększa niebezpieczeństwo dokonywania nieprzemyślanych wyborów może wywołać odwrotny efekt – bunt, niechęć, a nie wzrost zaangażowania w życie kraju. Przykłady innych działań : głosowanie dwudniowe wydłużony czas pracy lokali wyborczych głosowanie przez pełnomocników głosowanie przez Internet zorganizowanie bezpłatnego transportu do lokali wyborczych propagowanie udziału w wyborach podniesienie poziomu kultury politycznej. Zadanie 30. (SP11) Do podanych nazw mniejszości narodowych lub etnicznych dopisz numery, którymi na mapie zaznaczono obszary ich zwartego zamieszkiwania. A. Białorusini ………………… B. Litwini ………………………. C. Niemcy ……………………… A. Białorusini – 3 B. Litwini – 2 C. Niemcy – 5 Zadanie 31. (SP11) Wybierz cztery zdania, w których zawarte są opinie. Wpisz w wyznaczone miejsce litery, którymi oznaczono te zdania. A. Mieliśmy już za sobą całą dekadę wolności i rozwijającego się rynku, ale praktycznego pożytku było z tego niewiele. B. Dostatek – największa obietnica rynku – był jeszcze przed nami. C. Zarabialiśmy wtedy średnio mniej niż dwie trzecie tego, co zarabiamy dziś. D. W 2000 r. zarabialiśmy konkretnie 655 zł (w cenach z 2005 r.) miesięcznie na członka rodziny, wobec 1047 zł w 2009 r. E. Niby byliśmy jeszcze przyzwyczajeni do biedy lat 80., ale boleśnie czuliśmy ciężar niedostatku. F. Prawie połowie z nas nie starczało na bieżące potrzeby (dziś twierdzi tak 28 proc.). G. Tylko kilkanaście procent było zadowolonych z sytuacji finansowej rodziny (dziś 29 proc.). H. Społeczeństwo, które zaledwie 10 lat wcześniej osiągnęło historyczny sukces, było sfrustrowane i rozczarowane. Na podstawie: J. Czapiński, J. Żakowski, Szczęśliwa dekada, „Polityka”, nr 29/2009. Zdania zawierające opinie: A., B., E., H. (kolejność odpowiedzi dowolna) Zadanie 32. (SP11) Podkreśl nazwę zjawiska społeczno-politycznego przedstawionego na rysunku. A. alkoholizm B. klientelizm C. ochrona praw człowieka D. brutalizacja działań władzy Zadanie 33. (SP11) Na podstawie danych z wykresu i własnej wiedzy wykonaj polecenia. A. Wskaż zmianę w społecznej ocenie działalności związków zawodowych w latach 1994–1997. B. W którym okresie zarysowująca się tendencja zmian w społecznej ocenie działalności związków zawodowych wskazywała na spadek aprobaty dla ich działalności? Odpowiedzi wybierz spośród: 1994–1997, 1997–2000, 2000–2008. C. Podaj podstawowy cel działania związków zawodowych. D. Podaj nazwy organizacji związkowych działających w Polsce, zrzeszających największą liczbę pracowników: – ogólnokrajowego związku zawodowego – ogólnokrajowego zrzeszenia (federacji) związków zawodowych A. Przykład sformułowania zmiany – jedno spośród: • wzrósł odsetek oceniających działalność związków zawodowych jako korzystną • zmalał odsetek oceniających działalność związków zawodowych jako niekorzystną • wzrost ocen korzystnych • spadek ocen niekorzystnych B. 1997–2000 C. Ochrona interesów pracowniczych D. Ogólnokrajowy związek zawodowy: Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” (NSZZ „Solidarność” / NSZZ Solidarność / Solidarność) Ogólnokrajowe zrzeszenie związków zawodowych: Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ) Zadanie 34. (SP11) Uzupełnij tabelę dotyczącą klasyfikacji wybranych grup społecznych. We właściwe miejsca wpisz rodzaj grupy, uwzględniając charakter więzi społecznej (pierwotna lub wtórna) oraz typ organizacji wewnętrznej (formalna lub nieformalna). Zadanie 35. (SP11) Na podstawie tabeli wykonaj polecenia. A. W której dziedzinie deklarowana aktywność rośnie wraz z wiekiem badanych? Przedstaw przyczynę powstałej zależności. dwie kategorie wiekowe, w których największy odsetek deklaracji respondentów dotyczy pracy. C. W której dziedzinie deklarowana aktywność maleje wraz z wiekiem badanych? Przedstaw D. Uzasadnij, odwołując się do odpowiednich danych, że społeczeństwo polskie nie jest skoncentrowane na sprawach publicznych. A. Dziedzina – ochrona zdrowia przykład, przyczyny – wraz z wiekiem stan zdrowia na ogół się pogarsza B. Kategorie wiekowe: 25–34 lata i 35–44 lata C. Dziedzina – edukacja, przykład przyczyny – wraz z wiekiem słabnie chęć do zdobywania czy uzupełniania wykształcenia D. Przykład uzasadnienia – politykę wybierało 0-3% badanych z każdej kategorii wiekowej, zaś działania społeczne wybierało 1-7% badanych z każdej kategorii wiekowej Zadanie 36. (SP11) Na podstawie tekstu źródłowego wykonaj polecenia. Niezależnie od wieku, pozycji i poziomu umysłowego Amerykanie nieustannie się stowarzyszają. Mają nie tylko towarzystwa handlowe i przemysłowe […], ale również mnóstwo innych: istnieją stowarzyszenia religijne i moralne, stowarzyszenia o poważnym i błahym charakterze, stowarzyszenia zajmujące się ogólnymi i bardzo szczegółowymi sprawami, stowarzyszenia wielkie i małe. Amerykanie stowarzyszają się w celu organizowania zabaw, tworzenia seminariów, budowania zajazdów, wznoszenia kościołów, rozpowszechniania książek, wysyłania misjonarzy na antypody. W ten właśnie sposób zakłada się w Ameryce szpitale, więzienia, szkoły. Źródło: A. Pawlicki, T. Merta, A. Pacewicz, Z demokracją na ty. Materiały pomocnicze, Warszawa 2006. 1. Spośród podanych poniżej zdań podkreśl to, które oddaje sens powyższego tekstu. A. Amerykanie mają skłonność do samoorganizacji społecznej. B. Cechą charakterystyczną obywateli USA jest prowadzenie działalności gospodarczej. C. Społeczeństwo amerykańskie cechuje wysoka religijność. D. Społeczeństwo Stanów Zjednoczonych prowadzi rozrywkowy tryb życia. 2. Spośród podanych niżej nazw zjawisk społecznych podkreśl tę, której nie dotyczy powyższy tekst. A. aktywność organizacji pozarządowych. B. aktywność organizacji rządowych. C. społeczeństwo obywatelskie. D. stowarzyszanie się. Zadanie 37. (SP11) Zdjęcia przedstawiają osoby znane z działalności w organizacjach pozarządowych niosących pomoc potrzebującym. Uzupełnij tabele z informacjami na ich temat. A. – Jerzy (Jurek) Owsiak Fundacja Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy (Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy / WOŚP / Fundacja WOŚP) B. – Janina Ochojska (Janina Ochojska-Okońska / Janina Okońska) Polska Akcja Humanitarna (PAH / Fundacja EquiLibre) Zadanie 38. (SP11) Odwołując się do danych z wykresów, wskaż różnice dotyczące poczucia wpływu na sprawy państwa i sprawy własnej miejscowości. Przykład poprawnej odpowiedzi jedna spośród: Odsetek twierdzących, że mają wpływ na sprawy własnego miasta jest większy niż tych, którzy uważają, że mają wpływ na sprawy kraju – różnica wynosi 9 punktów procentowych (wskazuje tak odpowiednio 39 i 30%). Z kolei odsetek twierdzących, iż nie mają wpływu na sprawy własnego miasta jest mniejszy niż tych, którzy uważają, że nie mają wpływu na sprawy kraju – różnica wynosi 7 punktów procentowych (wskazuje tak odpowiednio 58 i 65%). Badani deklarują poczucie nieco większego wpływu na sprawy lokalne niż państwowe, gdyż 39% respondentów twierdzi, że ma wpływ na sprawy lokalne, a na sprawy państwa – 30%, a 58% respondentów twierdzi, że nie ma wpływu na sprawy lokalne, zaś na sprawy państwa – 65%. Zadanie 39. (SP11) Rozważ, czy społeczeństwo polskie ma wpływ na sprawy publiczne w środowisku lokalnym. Uzasadniając swoje stanowisko, przedstaw po trzy formy aktywności społecznej i politycznej. Odwołaj się do materiałów źródłowych z zadań 26–29. Przykładowe formy: uczestnictwo w pracy organów jednostek pomocniczych samorządu terytorialnego uczestnictwo w zgromadzeniach uczestnictwo w działalności stowarzyszeń uczestnictwo w działalności fundacji uczestnictwo w organizacjach pozarządowych (NGO) uczestnictwo w działaniach wspólnoty mieszkaniowej uczestnictwo w życiu wspólnoty religijnej, np. parafii wolontariat Przykładowe formy: udział w referendum lokalnym działania na rzecz przeprowadzenia referendum lokalnego czynne prawo wyborcze w wyborach lokalnych bierne prawo wyborcze w wyborach lokalnych uczestnictwo w obradach samorządowych organów uchwałodawczych uczestnictwo w działalności lokalnych komórek partii politycznych uczestnictwo w akcjach nieposłuszeństwa obywatelskiego o wymiarze lokalnym uczestnictwo w zgromadzeniach Jeśli formy aktywności (np. udział w zgromadzeniach) wystąpiły w obu rodzajach aktywności, punkty przyznaje się za każdą formę podwójnie, o ile uzasadniono ją na dwa sposoby. Zadanie 40. (SP12) Podaj dwa problemy związane z funkcjonowaniem demokracji, na które zwrócono uwagę w tekście. Demokracja często bywa postrzegana wyłącznie przez pryzmat urny wyborczej i rządów większości, ale szersze rozumienie demokracji jako obejmującej również debatę publiczną pozwala włączyć prawa mniejszości w zasadniczą strukturę tego ustroju […]. Konflikt między rządami większości i prawami mniejszości może się jednak pojawić, toteż ważnym elementem dobrze funkcjonującego systemu demokratycznego jest budowa klimatu tolerancyjnych wartości […]. Tolerancyjne wartości powinni krzewić nie tylko politycy, ale również media, pomagając różnym wspólnotom lepiej się nawzajem zrozumieć. Sukces demokracji zależy nie tylko od struktury instytucjonalnej, ale także od rzeczywistych wzorów zachowań politycznych i społecznych. Źródło: A. Sen, Demokracja i zagadka rozwoju, Przykład poprawnej odpowiedzi: – postrzeganie demokracji przez pryzmat instytucjonalny (urny wyborczej) – konflikt między rządami większości a prawami mniejszości Zadanie 41. (SP12) Na podstawie wykresu i własnej wiedzy wskaż zależność pomiędzy długością trwania demokracji w państwie a opiniami społeczeństwa na temat jej ważności. Przykład poprawnej odpowiedzi: Społeczna ważność demokracji jest wprost proporcjonalna do okresu jej trwania. Zadanie 42. (SP12) Zaznacz dwa zdania prawdziwe, wpisując w tabeli obok każdego z nich znak „X”. A. Zgromadzenie Narodowe jest zwoływane przez Prezesa Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej. B. Rada Ministrów ma w Rzeczypospolitej Polskiej prawo inicjatywy ustawodawczej. C. Ważność wyborów parlamentarnych w Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza Państwowa Komisja Wyborcza. D. Partie polityczne w Rzeczypospolitej Polskiej są rejestrowane w Sądzie Okręgowym w Warszawie. B. Rada Ministrów ma w Rzeczypospolitej Polskiej prawo inicjatywy ustawodawczej. X Zadanie 43. (SP12) Rozstrzygnij, które zdania dotyczące funkcjonowania społeczeństwa są prawdziwe, a które fałszywe. W tabeli obok każdego zdania wpisz odpowiednio prawda lub fałsz. A. Wspólnota jest grupą, której członków łączy trwała więź emocjonalna. B. Nonkonformizm to postawa charakteryzująca się podporządkowaniem zasadom obowiązującym w danej grupie. C. W Polsce zawarcie ponownego małżeństwa jest dozwolone przez prawo po uzyskaniu orzeczenia sądowego o separacji. A. Prawda B. Fałsz C. Fałsz Zadanie 44. (SP12) Podkreśl dwa zdania, które charakteryzują społeczeństwo otwarte. A. Awans społeczny jest możliwy przy odpowiednim wysiłku i zdeterminowaniu jednostki. B. Degradacja społeczna nie jest możliwa. C. Pozycja społeczna jednostki wynika wyłącznie z urodzenia. D. Pozycja społeczna jednostki zależy przede wszystkim od jej wiedzy i stopnia aktywności. E. Typowa jest degradacja międzypokoleniowa. A. Awans społeczny jest możliwy przy odpowiednim wysiłku i zdeterminowaniu jednostki. D. Pozycja społeczna jednostki zależy przede wszystkim od jej wiedzy i stopnia aktywności. Zadanie 45. (SP12) Wybierz dwa zdania, w których zawarte są opinie. Wpisz w wyznaczone miejsca litery, którymi oznaczono te zdania. A. Młodzi są największymi ofiarami kryzysu gospodarczego. B. Bez pracy jest dziś 20,4 procent Europejczyków między 15. a 24. rokiem życia, którzy chcieliby podjąć zatrudnienie – o jedną trzecią więcej niż w 2008 roku. C. Młodzi Polacy między 18. a 34. rokiem życia stanowią ponad połowę zarejestrowanych bezrobotnych, a bezrobocie wśród młodzieży jest dwukrotnie wyższe od średniej. D. Za filar przyszłego dobrobytu i szczęścia uznaje się pracę, a młodzi ze znalezieniem zatrudnienia i zdobyciem dobrej posady mają kłopot. E. Wszędzie wzrasta udział zatrudnionych czasowo lub na niepełny etat. 27,6 procent młodych Europejczyków pracuje w niepełnym wymiarze. F. Tę różnorodną grupę ludzi łączy niepewność jutra, która nie pozwala niczego planować, i płaca tak marna, że nie stać ich na godne życie. Na podstawie: W. Smoczyński, Prekariusze wszystkich krajów, „Polityka”, nr 37/2011. Zdania zawierające opinie – A, D, F. Zadanie 46. (SP12) Na podstawie danych zamieszczonych w tabeli wybierz dwa zdania prawdziwe. Wpisz w wyznaczone miejsca litery, którymi oznaczono te zdania. Tabela. Postawy społeczeństwa polskiego wobec przemian po 1989 roku. A. Większość respondentów wiąże błędy, które popełniono w czasie przemian po 1989 roku, ze słabością demokracji proceduralnej. B. Odsetek osób uznających korupcję i nieuczciwość w polityce za jeden z trzech głównych błędów popełnionych w czasie przemian po 1989 roku spadł w okresie styczeń 2008 – marzec 2010 o 7 punktów procentowych. C. Odsetek osób uznających brak dekomunizacji oraz rozliczenia funkcjonariuszy państwowych i partyjnych z okresu PRL za jeden z trzech głównych błędów popełnionych w czasie przemian po 1989 roku wzrósł w okresie styczeń 2008 – marzec 2010 o 4%. D. Prywatyzacja nomenklaturowa była uznawana za jeden z trzech najważniejszych błędów popełnionych w czasie przemian po 1989 roku przez mniej niż 1/4 respondentów. Zadanie 47. (SP12) Podkreśl nazwę zjawiska społecznego, którego dotyczy rysunek satyryczny. A. korupcja B. organizowanie jubileuszy C. ruch kibicowski D. sportowy styl życia Zadanie 48. (SP12) Zaznacz dwa zdania prawdziwe, wpisując w tabeli obok każdego z nich znak „X”. A. Współcześnie w Polsce zamieszkuje większy odsetek osób należących do mniejszości narodowych niż w okresie międzywojennym. B. We współczesnej Polsce wśród mniejszości narodowych najliczniejszą grupą są Niemcy. C. Według prawa Rzeczypospolitej Polskiej Romowie są mniejszością etniczną. D. Według prawa Rzeczypospolitej Polskiej Ślązacy są grupą posługującą się językiem regionalnym. B. We współczesnej Polsce wśród mniejszości narodowych najliczniejszą grupą są Niemcy. X C. Według prawa Rzeczypospolitej Polskiej Romowie są mniejszością etniczną. X Zadanie 49. (SP12) Scharakteryzuj i oceń sytuację społeczno-kulturową Polaków mieszkających na stałe poza granicami Polski. Zaproponuj działania organów państwa i samorządu terytorialnego oraz organizacji pozarządowych mające na celu poprawę tej sytuacji. Ocena sytuacji społeczno-kulturowej Polaków mieszkających poza granicami kraju: – sytuacja społeczno-kulturowa Polaków na Wschodzie – Litwa, polskość zagrożona – sytuacja społeczno-kulturowa Polaków na Wschodzie – Białoruś, polskość ograniczona – sytuacja społeczno-kulturowa Polaków na Wschodzie – Kazachstan, polskość rezydualna – sytuacja społeczno-kulturowa Polaków na Zachodzie – dawna migracja, przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych – sytuacja społeczno-kulturowa Polaków na Zachodzie – migracja związana z członkostwem Polski w UE, np. Wielka Brytania, Irlandia, Holandia Propozycja działań na rzecz poprawy sytuacji Polaków mieszkających poza granicami kraju organów państwa, organów samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych: – objęcie procedurą Karty Polaka także Polaków mieszkających na Zachodzie – działania na rzecz edukacji polskojęzycznej poza Polską – zapraszanie przedstawicieli Polaków mieszkających poza granicami do udziału w wydarzeniach kulturalnych w Polsce Zadanie 50. (SP13) Na podstawie danych zamieszczonych na wykresie i w tabelach oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia. A. Podaj odsetek małżeństw, w których pracują mąż i żona. B. Uzupełnij tekst, wpisując w wyznaczone miejsca: rodzaj wykształcenia (1.), typ modelu małżeństwa (2.) oraz liczbę (3.). Niezależnie od kategorii wieku, w przyszłości potomstwo planują najczęściej respondenci z (1.) ……………………………. wykształceniem. Najwyższy odsetek odpowiadających twierdząco na to samo pytanie jest wśród ankietowanych, którzy określają model swojego małżeństwa jako (2.) ……………………………. . Spośród osób, których małżeństwo plasuje się w najbardziej powszechnym modelu, (3.) ……………. % nie potrafiło udzielić jednoznacznej odpowiedzi w tej kwestii. C. Oceń przedstawione na wykresie modele małżeństw z perspektywy równouprawnienia. A. 51% B. (1.) wyższym (2.) partnerski (3.) 21% C. Mieszany model małżeństwa należy ocenić najbardziej negatywnie z punktu widzenia równouprawnienia, gdyż kobieta ma w nim więcej obowiązków. W modelach tradycyjnym oraz odwróconym nie ma pełnego równouprawnienia, choć s ą bardziej sprawiedliwe niż model mieszany, gdyż obowiązki małżonków są podzielone. Najbardziej wzorcowy pod względem równouprawnienia jest model partnerski, bo podział obowiązków między małżonkami jest równy. Zadanie 51. (SP13) Na podstawie mapy i własnej wiedzy uzupełnij tabelę dotyczącą mniejszości narodowych w Polsce. Do każdego opisu dopisz nazwę właściwej mniejszości narodowej oraz numer, którym oznaczono na mapie obszar jej zwartego zamieszkiwania. A. Słowacy (mniejszość słowacka), 1 B. Niemcy (mniejszość niemiecka), 5 C. Białorusini (mniejszość białoruska), 3 Zadanie 52. (SP13) Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Przybywający do naszego kraju repatrianci są więc najczęściej drugim lub trzecim pokoleniem Polaków ze Wschodu, urodzonym i wychowanym w Związku Radzieckim. Ponadto ich rodziny są zróżnicowane etnicznie […]. Tym samym adaptacja środowiskowa – przyswojenie sobie polskich obyczajów, nawiązanie kontaktów z sąsiadami, przystosowanie się do pracy […] a także nauczenie się języka, są dla wielu rodzin repatriantów takimi samymi wyzwaniami, jak dla innych imigrantów. Źródło: P. Hut, Warunki życia i proces adaptacji repatriantów w Polsce w latach 1992–2000, Warszawa 2002. A. Podaj – za autorem tekstu źródłowego – przyczynę problemów adaptacyjnych większości repatriantów w Polsce. B. Wskaż różnicę w kwestii nabywania obywatelstwa Rzeczypospolitej Polskiej przez repatriantów i imigrantów. A. Większość repatriantów urodziła się i wychowała w Związku Radzieckim. B. Migranci mogą otrzymać obywatelstwo RP po spełnieniu cenzusu domicylu, zaś repatrianci stają się obywatelami RP w momencie przekroczenia granicy Polski Zadanie 53. (SP13) Na podstawie wykresu porównaj aktywność społeczną w krajach skandynawskich i iberyjskich. W państwach skandynawskich aktywność społeczna mierzona przynależnością do organizacji społecznych jest ponad dwukrotnie większa niż w iberyjskich. Zadanie 54. (SP13) Na podstawie tabeli wskaż tendencję w deklaracjach społeczeństwa polskiego na temat pracy społecznej w minimum jednej dziedzinie. Tendencja w deklaracjach społeczeństwa polskiego na temat pracy społecznej w minimum jednej dziedzinie jest rosnąca (wzrostowa). Zadanie 55. (SP13) Wskaż – odwołując się do danych zamieszczonych w tabeli – zależność między obszarami aktywności społecznej a opinią, że ludzie nie są w stanie pomóc potrzebującym ani rozwiązać problemów swojego środowiska. Im większy obszar aktywności społecznej, tym mniejszy odsetek osób, które uważają, że nie są w stanie pomóc potrzebującym ani rozwiązać problemów lokalnych. 84% aktywnych społecznie w ramach organizacji i samodzielnie jest przekonana o tym, że można rozwiązać problemy swego środowiska, zaś u tych nieaktywnych społecznie odsetek ten wynosi 34%. Zadanie 56. (SP13) Na podstawie danych zamieszczonych w tabeli wybierz dwa zdania prawdziwe. Wpisz w wyznaczone miejsca litery, którymi oznaczono te zdania. A. Najwięcej spośród ankietowanych jest przekonanych, że jeżeli udzielą komuś pomocy, to i im ktoś kiedyś takiej pomocy udzieli. B. Zaangażowanie w dobrowolną i nieodpłatną pracę społeczną najczęściej wynika z przekonania, że innym należy pomagać. C. Co dwudziesty spośród badanych wskazał, że praca społeczna w jego środowisku jest popularna i modna. D. Co siódmy z respondentów jest przekonany, że praca społeczna na rzecz innych będzie korzystna przy poszukiwaniu pracy. Zadanie 57. (SP13) Na podstawie tekstu źródłowego podaj dwie konsekwencje braku zaufania między ludźmi. Ewa Winnicka: Mamy zatem powszechny deficyt zaufania. Dlaczego warto ufać drugiemu człowiekowi? Piotr Sztompka: Bo żyjemy w świecie, w którym nie jesteśmy sami i nigdy nie będziemy. W realizowaniu naszych potrzeb życiowych, przyjemności obcowania z innymi, w przyjaźni, miłości, współpracy jesteśmy zależni od innych, którzy mogą działać pięknie, godnie i wspaniale, ale też haniebnie. Wobec tego w każdej naszej relacji z innymi natrafiamy na element ryzyka. Z przyjaciółką, z żoną, z szefem, z lekarzem, z politykiem. Nigdy nie możemy wiedzieć na pewno, że on spełni oczekiwania. Nie mamy pewności, że adwokat nam dobrze doradzi, ja nie mam pewności, że pani dobrze ten wywiad zredaguje jako dziennikarz, że polityk podejmie decyzje, które przyniosą mi poprawę życia. Źródło: Towar tłukliwy, „Polityka”, nr 32/2007. 1. Ludzie nie mogliby ze sobą współpracować. 2. Ludzie nie mogliby realizować własnych potrzeb. Zadanie 58. (SP13) Scharakteryzuj problem wolontariatu w Polsce: organizacje działające na jego zasadach, skutki, jakie przynosi aktywność w jego ramach, oraz stopień zainteresowania taką formą pracy na rzecz innych. Zaproponuj działania samorządu oraz władz państwowych mogące wzmocnić ten rodzaj aktywności. Zadanie 59. (SP14) Do każdego opisu przyporządkuj właściwą nazwę postawy. Odpowiedzi wybierz spośród podanych: altruizm, internalizacja, ksenofobia, nonkonformizm. A. nonkonformizm B. ksenofobia C. altruizm Zadanie 60. (SP14) Do każdego opisu przyporządkuj właściwą nazwę rodziny zgodną z podanym kryterium. Odpowiedzi wybierz spośród podanych: monogamiczna, matrylinearna, patrylinearna, partnerska, poliandryczna. A. patrylinearna B. partnerska C. monogamiczna Zadanie 61. (SP14) Na podstawie wykresu rozstrzygnij, które zdania są prawdziwe, a które – fałszywe. W tabeli obok każdego zdania wpisz odpowiednio prawda lub fałsz. A. fałsz B. fałsz C. prawda Zadanie 62. (SP14) Na podstawie tekstu źródłowego podaj cztery różnice między narodem a społeczeństwem. Społeczeństwo nie budzi emocji. Z narodem wiążą się niezwykle silne uczucia. Dla narodu ludzie oddają własne życie i w imię narodu odbierają je innym. Naród jest wartością autoteliczną. Społeczeństwo ma wartość instrumentalną, jako forma organizacji życia zbiorowego w obrębie jakiegoś terytorium […]. W realnej rzeczywistości zakresy zbiorowości określanej mianem społeczeństwa i mianem narodu zazwyczaj krzyżują się. Społeczeństwa są najczęściej złożone z członków różnych narodów i grup etnicznych, a członkowie jednego narodu wchodzą w skład różnych społeczeństw. Społeczeństwo jest wielorako zróżnicowaną i często rozdzieraną konfliktami całością. Nie tylko konfliktami o podłożu ekonomicznym, ale również narodowościowymi. Naród jest postrzegany jako jednolita całość, jako wspólnota, której wszyscy członkowie są braćmi bez względu na to, pod jaką szerokością geograficzną żyją i czym się zajmują; także jako całość jednorodna etnicznie […]. Niemniej pojęcie narodu jest ściśle związane z pojęciem etniczności i zbiorowości etnicznej, określanej najczęściej mianem grupy etnicznej, chociaż nie spełnia ona wszystkich kryteriów grupy w ścisłym, socjologicznym rozumieniu. Źródło: B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 240–241. Pojęcie naród jest bardziej związane z emocjami niż pojęcie społeczeństwo. Naród jest wartością autoteliczną, a społeczeństwo – instrumentalną. W skład społeczeństwa wchodzą różne narody, ale w skład narodu nie wchodzą różne społeczeństwa. Naród, w przeciwieństwie do społeczeństwa, jest związany z etnicznością. Zadanie 63. (SP14) Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Od spisu w 2002 roku liczba ludności Polski wzrosła o 271 tys. Obecnie jest nas 38,5 mln, ale z wyliczeń demografów wynika, że była to ostatnia dekada z przyrostem ludności. Teraz będzie nas już tylko coraz mniej i za pół wieku liczba mieszkańców Polski spadnie do 32,6 mln. Nowy spis powszechny wykazał, że ok. 1,94 mln Polaków przebywało za granicą powyżej 3 miesięcy, a 2/3 z nich pozostawało tam już 12 miesięcy i dłużej. W Polsce jest już 107 kobiet na 100 mężczyzn. Spada też dzietność kobiet. Badania GUS dotyczące przynależności narodowo-etnicznej wykazały, że jesteśmy krajem, w którym dominuje jednorodna polska tożsamość narodowa (91,56%). Najliczniej deklarowaną inną tożsamością była tożsamość śląska – 809 tys., kaszubska – 212 tys. i niemiecka – 109 tys. Na podstawie: „Polityka” 2012, nr 13. A. Podaj nazwę wymienionej w tekście grupy posługującej się językiem regionalnym w rozumieniu prawodawstwa Rzeczypospolitej Polskiej. B. Podkreśl dwie przyczyny spadku tempa wzrostu liczby ludności Polski. Deklarowanie innej niż polska identyfikacji narodowo-etnicznej. Wzrost liczby kobiet w stosunku do liczby mężczyzn. Emigracja zarobkowa Polaków. Spadek dzietności kobiet. Prognozy demografów. Zadanie 64. (SP14) Wybierz dwa zdania, w których zawarte są wyłącznie fakty. Wpisz w wyznaczone miejsca litery, którymi oznaczono te zdania. A. Przestępcy idą z duchem czasu. B. Coraz częściej odchodzą od „konwencjonalnych” metod i uznają, że lepiej i bezpieczniej obłowią się w sieci. C. W ciągu ostatniego roku z cyberprzestępczością miał styczność co piąty Polak. D. Każdy z nich stracił z tego powodu – napisano w raporcie opublikowanym przez firmę zajmującą się zabezpieczaniem pamięci komputerowych. E. Przestępcy szukają nowych obszarów działalności, które mogą im przynieść duże zyski, a rozwój internetu takie możliwości stwarza. F. Cyberprzestępstwa będą miały charakter coraz bardziej masowy. Na podstawie: G. Zawadzka, E. Olczyk, Twój komputer nie należy do ciebie, „Uważam Rze. Inaczej pisane” 2012, nr 42. Zdania zawierające wyłącznie fakty – C, D Zadanie 66. (SP15) Do każdego opisu dopisz odpowiadającą mu nazwę. Odpowiedzi wybierz spośród podanych: rola społeczna, stratyfikacja społeczna, świadomość społeczna, tożsamość społeczna. A. tożsamość społeczna B. świadomość społeczna C. rola społeczna Zadanie 67. (SP15) Odwołując się do danych z wykresów, przedstaw zmiany w strukturze zatrudnienia w Polsce w latach 1995–2009. W latach 1995–2009 w Polsce spadło zatrudnienie w rolnictwie z 27,8% do 13,4%, a wzrosło zatrudnienie w usługach z 42,1% do 55,6%. Zadanie 68. (SP15) Na podstawie wykresów i własnej wiedzy wykonaj polecenia. A. Wyjaśnij problem, który przedstawia prognoza demograficzna ZUS dla Polski. B. Odwołując się do danych, rozstrzygnij, która kategoria społeczna – kobiety czy mężczyźni – będzie w 2060 roku częściej korzystała ze świadczeń emerytalnych. Przykładowa odpowiedź A. Prognoza demograficzna dotyczy problemu starzenia się społeczeństwa, wobec czego nastąpi spadek liczby mężczyzn i kobiet w wieku produkcyjnym. Przykładowa odpowiedź B. Kobiety będą częściej korzystały ze świadczeń emerytalnych, gdyż ich odsetek w wieku poprodukcyjnym i produkcyjnym będzie taki sam i wyniesie 43,2%, podczas gdy większość mężczyzn będzie w wieku produkcyjnym (53,7%). Zadanie 69. (SP15) Do każdego opisu dopisz nazwę mniejszości etnicznej zamieszkującej na terytorium Polski. Odpowiedzi wybierz spośród podanych: Romowie, Karaimi, Łemkowie, Tatarzy. A. Przedstawiciele tej mniejszości mieszkali na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego od końca XIV wieku. Ich przodkami byli emigranci lub uciekinierzy z terenów ówczesnej Złotej Ordy oraz z Krymu. Porozumiewają się j ęzykiem polskim, ale pozostali wyznawcami islamu. Bohoniki i Kruszyniany to miejsca ważne dla nich ze względów religijnych i kulturowych. ……………………………………… B. Przedstawiciele tej mniejszości do Polski przybywali od XV wieku wzdłuż łuku Karpat i od strony Niziny Węgierskiej, a następnie z obszarów Niemiec, Siedmiogrodu i Wołoszczyzny. Większość z nich prowadziła niegdyś w ędrowny tryb życia. Obecnie mieszkają głównie w miastach, co jest konsekwencją przymusowej polityki osiedleńczej prowadzonej przez władze PRL. ……………………………………… C. Tradycyjnie członkowie tej mniejszości zamieszkiwali Beskid Niski i część Beskidu Sądeckiego. Na tereny obecnego dominującego miejsca zamieszkiwania (województwo dolnośląskie) zostali przesiedleni w wyniku akcji „Wisła”. Część przedstawicieli tej mniejszości podkreśla swój związek z narodem ukraińskim, a część – nie. ……………………………………… A. Tatarzy B. Romowie C. Łemkowie Zadanie 70. (SP15) Na podstawie danych z tabeli i wykresu wykonaj polecenia. A. Podaj, która odpowiedź zamieszczona w tabeli zróżnicowała respondentów w największym stopniu. B. Przedstaw zależność między opinią respondentów na temat nastawienia politycznego programów telewizji publicznej a zainteresowaniem polityką tych respondentów. C. Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F – jeśli jest fałszywa. A. Sprzyjają one rządowi i koalicji rządzącej. B. Im większe zainteresowanie polityką, tym większy odsetek respondentów uważających, że media sprzyjają rządowi i koalicji rządzącej. C. P, F, F. Zadanie 71. (SP16) O frekwencji wyborczej: W USA do wyborów chodzi zwykle mniej więcej połowa uprawnionych do głosowania, a więc tyle, ile u nas. W ostatnich wyborach w Iraku frekwencja wyniosła około 75 proc. Czy to oznacza, że jest tam bardziej rozwinięte społeczeństwo obywatelskie niż w Stanach Zjednoczonych lub Polsce? Czy z faktu, że najwięcej Polaków wzięło udział w wyborach parlamentarnych 4 czerwca 1989 r., a najmniej – w 2005 r., wynika, że przed 18 laty byliśmy bardziej obywatelscy niż obecnie? Na podstawie: M. Migalski, Fetysz demokracji, „Wprost” 2007, nr 41. Rozstrzygnij, czy autor tekstu podziela opinię, że wykładnikiem jakości społeczeństwa obywatelskiego jest poziom frekwencji wyborczej. Odpowiedź uzasadnij. Rozstrzygnięcie: Nie. Przykładowe uzasadnienie Wyższa frekwencja jest w Iraku niż w USA, a jakość społeczeństwa obywatelskiego w tym pierwszym kraju jest niższa. Zadanie 72. (SP16) A. Przedstaw cechy społeczne osób, wśród których odsetek deklaracji uczestnictwa w wyborach do Sejmu RP w latach 2001–2007 był najwyższy. B. Na podstawie wykresów i własnej wiedzy oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa. Wykształcenie obywateli ma największy wpływ na skalę ich deklarowanego uczestnictwa w wyborach do Sejmu RP. Najwyższa frekwencja w wyborach do Sejmu RP miała miejsce w roku 2005, a najniższa – w 2007. Cechą obywateli najmniej różnicującą ich deklarowany udział w wyborach do Sejmu w 2007 roku była płeć. A. mężczyzna; z miasta; o wykształceniu wyższym; z dochodem w najwyższym kwartylu. B. P, F, P. Zadanie 73. (SP16) Wykres. Wyniki wyborów do Sejmu RP – liczba mandatów. A. Podaj rok wyborów do Sejmu RP, których wyniki przedstawiono na wykresie. B. Rozwiń skrótowce lub skróty organizacji wskazanych na wykresie, które w wyniku ostatnich wyborów do Sejmu RP stały się opozycją parlamentarną. A. 2011 B. Polskie Stronnictwo Ludowe; Platforma Obywatelska; Mniejszość Niemiecka Zadanie 74. (SP16) A. Podaj polskie rozwinięcie skrótowca zaprezentowanego na zdjęciu. B. Odnosząc się do trzech elementów zamieszczonych na muralu, uzasadnij, że jego autorzy krytycznie oceniają GMO. A. Organizmy modyfikowane genetycznie B. Autorzy muralu krytycznie oceniają GMO, gdyż mamy na nim napisy „genetycznie molestowane organizmy” oraz „stop GMO”. Umieszczono także znak zagrożenia biologicznego na talerzu. Zadanie 75. (SP16) O rodzaju społeczeństwa: W społeczeństwie tym jednostka ma prawo do osobistych decyzji, nie jest skrępowana przez wspólnotę. Wyróżnikiem tego społeczeństwa jest równość wszystkich ludzi i możliwość swobodnej oceny, krytyki i kontroli poczynań władzy. Społeczeństwo to charakteryzuje się pluralizmem i wielokulturowością, a zmiana elit władzy następuje w wyniku demokratycznych procedur. Na podstawie: Ł. Zamęcki, Społeczne podstawy ładu politycznego, Warszawa 2011, s. 69. Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania. Powyższy tekst opisuje społeczeństwo: A. otwarte. B. zamknięte. C. tradycyjne. D. industrialne. Zadanie 76. (SP16) O młodzieży […] łączenie się w grupy, paczki, wspólnoty jest naturalne dla dorastających dzieci. Powiedziałbym wręcz, że jest oznaką normalności. Tak samo jak normalne jest to, że dzieciaki lubią się odróżniać od dorosłych wyglądem, sposobem bycia, poglądami. Dla niektórych rodziców ta odmienność jest jednak nie do zaakceptowania. Zwalczają ją więc bez prób zrozumienia […]. A przecież to, że dzieciak nosi długie włosy, czarne ciuchy albo wojskowe buty lub stawia sobie włosy na cukier, nie musi oznaczać, że dzieje się z nim coś złego albo że „na pewno należy już do jakiejś sekty”. Ucieczka w […]. Rozmowa A. Jasińskiej, a) Podaj zbiorcze określenie kategorii społecznych młodzieży, których dotyczy tekst. b) Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania. Opisane zachowania młodzieży są zdaniem autora tekstu przejawem: A. dewiacji społecznej. B. nonkonformizmu wobec dorosłych. C. problemów społecznych związanych z sektami. D. potrzeby bycia zrozumianym i zaakceptowanym przez rodziców. a) Subkultury b) B. nonkonformizmu wobec dorosłych. Zadanie 77. (SP16) O mniejszościach narodowych: Art. Mniejszością narodową, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; 2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; 3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. Ustawa z dnia 5 stycznia 2006 r. O mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, Dz. U. 2005, nr 17, poz. 141, z późn. zm. (stan prawny na 25 lutego 2016 r.). Na podstawie podanych przepisów prawnych podaj przesłanki powodujące, że wskazanych grup etnicznych nie uznano w Rzeczypospolitej Polskiej za mniejszość narodową. A. Wietnamczycy – ……………………………. B. Łemkowie – ………………………………….. A. Przodkowie Wietnamczyków nie zamieszkiwali obecnego terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat (art. pkt 5). B. Łemkowie nie są narodem tytularnym w żadnym z państw (art. pkt 6). Zadanie 78. (SP16) Rysunek satyryczny: Wyjaśnij problem przedstawiony na rysunku satyrycznym. Rysunek ilustruje problem tabloidyzacji mediów, pogoni za sensacją, za powierzchowną informacją. Zadanie 79. (SP16) Na podstawie danych z tabeli oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa. Zadanie 80. (SP16) Sformułuj wniosek dotyczący zależności między oceną własnych warunków materialnych a wskazaniami na określony typ czynników powodujących trudności z wydostaniem się z biedy. Wniosek uzasadnij, przywołując dane z tabeli. Im lepsza ocena własnych warunków materialnych, tym częściej respondenci za przyczyny trudności w wydostaniu się ludzi z biedy uważali czynniki leżące po stronie ubogich. W przypadku oceny własnych warunków jako dobrych na każdy z tych czynników wskazywało ponad 50%, natomiast przy ocenie własnych warunków jako złe – mniej niż 1/3. Zadanie 81. (SP16) Zaznacz dwa zdania, w których zawarte są opinie. A. W roku 2013 w 302 spółkach całkowite zarobki top menedżerów poszły w górę średnio o 24,5%. B. W tym czasie wzrost średniej płacy w przedsiębiorstwach wyniósł 3,5%, a inflacja – ok. 3,7%. C. Nastąpił wtedy realny spadek wynagrodzeń. D. Wraz ze wzrostem liczby bogatych nastąpił wzrost liczby ubogich. E. Wiele grup zawodowych: budowlańcy, pielęgniarki, pracownicy ochrony czy sektora usług dzisiaj realnie zarabiają mniej niż w 2008 roku. F. Ta przepaść jest obecnie nie do zniesienia. G. W raporcie OECD stwierdzono, że w Polsce pomiędzy 10% najbiedniejszych i 10% osób najbogatszych jest różnica 14:1, podczas gdy w Czechach 5,5:1, na Słowacji 6:1, a na Węgrzech 7:1. H. Te wyliczenia należy zadedykować ludziom takim jak poseł K., który narzeka, że polscy politycy, mając 9 tys. złotych miesięcznie, zarabiają grosze. Na podstawie: M. Miłosz, Kto i jak w Polsce zarabia dzięki politykom, „Tygodnik Solidarność” 2014, nr 41. Poprawna odpowiedź: F, H. Zadanie 82. (SP16) O ubóstwie i wykluczeniu Ubóstwo potocznie rozumie się jako deprywację w wymiarze ekonomicznym, materialnym, podczas gdy wykluczenie społeczne ma zwykle szerszy wymiar i nie zawsze, choć najczęściej, jest bezpośrednio związane z ubóstwem. Zdaniem Ryszarda Szarfenberga oba zjawiska różnią się między innymi kontekstem[,] w jakim je rozpatrujemy. W ubóstwie kontekst to dystrybucja zasobów w społeczeństwie, nierówność dochodów i majątku pomiędzy jednostkami i gospodarstwami domowymi. Tymczasem kontekst dla wykluczenia to relacje i stosunki władzy ze społeczeństwem […]. Prześledzenie ewolucji koncepcji ubóstwa prowadzi do wniosku, że kategorię ubóstwa stopniowo rozszerzano[,] zbliżając je znaczeniowo do tego, co określamy mianem wykluczenia. […] niezależnie od tego[,] jak szeroko podejdzie się do kwestii ubóstwa, stałym i zazwyczaj centralnym […] elementem jest komponent socjalno-materialny. Tymczasem wykluczenie może dotyczyć sytuacji i wymiarów zróżnicowania między ludźmi, niezwiązanych ze sferą ekonomiczną (np. wykluczenie polityczne mniejszości etnicznych lub kulturowe mniejszości seksualnych) […]. Najczęściej na wykluczenie społeczne patrzymy jako [na] rezultat ubóstwa i w sensie statystycznym jest to zasadne. Ubóstwo jest podstawową przeszkodą na drodze do integracji społecznej: wyłącza z uczestnictwa w kulturze, ogranicza kontakty, izoluje ludzi w enklawach biedy, w formie skrajnej zawęża ich świat do podstawowych czynności. Walka z wykluczeniem więc to najczęściej usiłowanie ograniczenia, redukcji lub ominięcia tej przeszkody poprzez politykę prointegracyjną. Pamiętać jednak należy, że możemy mieć również w praktyce społecznej odwrotną sytuację: ubóstwo jako skutek niematerialnego wykluczenia. Bieda i wykluczenie społeczne, Raport Fundacji Amicus Europae, Warszawa 2011, a) Podaj przyczyny, które – według raportu – wpływają na proces wykluczenia społecznego. ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………….. b) Wyjaśnij różnicę między ubóstwem a wykluczeniem społecznym. a) Brak integracji społecznej; ograniczenie się do działań związanych z zabezpieczeniem podstawowych potrzeb. b) Ubóstwo wynika z nierówności dochodów i majątku, dotyczy sytuacji materialnej i socjalnej. Wykluczenie dotyczy relacji miedzy władzą a społeczeństwem i relacji międzyludzkich, obejmuje również inne obszary poza sferą materialną i socjalną, np. sferę etniczną. Your Content Goes Here Zadanie 83. (SP16) Scharakteryzuj zjawisko wykluczenia społecznego oraz zagrożenia, jakie niesie za sobą to zjawisko dla współczesnych społeczeństw. Przedstaw działania władz państwowych i samorządowych na rzecz zapobiegania temu zjawisku w Polsce. Odwołaj się do materiałów źródłowych z zadań 31–34. Zadanie 84. (SP17) O referendum lokalnym: W niedzielę 6 września 2014 roku we Wrocławiu odbyło się pierwsze historyczne lokalne referendum. Wrocławianie pytani byli o budowę metra, ograniczenie ruchu w centrum, organizowanie dużych imprez i rewitalizację miejskich kamienic. Udział w referendum wzięło 10,56% uprawnionych do głosowania. Na podstawie: a) Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa. Tekst dotyczy jednej z form demokracji bezpośredniej. Referendum, którego dotyczy tekst, może zarządzić prezydent miasta. Ważność referendum, którego dotyczy tekst, stwierdza Sąd Najwyższy. b) Rozstrzygnij, czy w wyniku referendum władze miasta zostały zobowiązane do podjęcia działań w sprawach poddanych pod głosowanie. Odpowiedź uzasadnij. a) P, F, F. b) Rozstrzygnięcie – nie. Uzasadnienie – Władze samorządowe nie zostały zobowiązane do realizacji spraw poddanych pod referendum, ponieważ wzięło w nim udział tylko 10,56% uprawnionych do głosowania, a tego typu referendum lokalne dla swej ważności wymaga 30% frekwencji. Zadanie 85. (SP17) O protestach społecznych: Tekst 1. Są trzy postulaty główne, które mogą pozwolić na to, żeby rolnicy mogli udać się do domów, a niekoniecznie nocować tutaj, na ulicach Warszawy. To jest wypłata odszkodowań za straty spowodowane przez dziki, wypłata kwot mlecznych […] i przede wszystkim sprawa rynku trzody chlewnej, to jest załatwienie sprawy ASF. Do tego dochodzi jeszcze zakaz karania rolników za protesty […] i zakaz sprzedaży polskiej ziemi – wyliczał szef OPZZ Rolników i Organizacji Rolniczych […]. Tekst 2. Jednostki świadomie i intencjonalnie decydują się na złamanie konkretnej normy prawnej (przepisu), postrzeganej przez nich jako krzywdzącej, niesprawiedliwej i stojącej w sprzeczności z interesem publicznym lub będącej naruszeniem ich fundamentalnych przekonań. Podstawowym celem takiego działania jest zmiana danego prawa bądź praktyki działania instytucji publicznej, która wynika z tego prawa. Kluczowym elementem obywatelskiego nieposłuszeństwa jest świadomość oraz gotowość na poniesienie konsekwencji działania wbrew prawu […]. Rozstrzygnij, czy protest rolników opisany w tekście może być uznany – w świetle tekst za przejaw obywatelskiego nieposłuszeństwa. Odpowiedź uzasadnij. Rozstrzygnięcie – nie. Uzasadnienie – Elementem obywatelskiego nieposłuszeństwa jest gotowość na poniesienie konsekwencji za działania niezgodne z prawem, a jednym z postulatów protestujących jest zakaz karania rolników za protesty. Zadanie 86. (SP17) Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Stosunek rodzinny zachodzący między jednym z małżonków a krewnymi drugiego małżonka (np. męża wobec siostry żony) to: A. partnerstwo. B. pokrewieństwo. C. powinowactwo. D. przysposobienie. Zadanie 87. (SP17) O współczesnym społeczeństwie: Świat jest wioską, ponieważ tak jak w wiosce wszyscy się znają, istnieje łatwa możliwość nawiązania komunikacji, a przez to upodobniają się normy kulturowe. […] wiadomość z jednego końca świata może dotrzeć na drugi zaledwie w ułamku sekundy. Ł. Zamęcki, Społeczne podstawy ładu politycznego, Warszawa 2011, s. 91. Zaznacz dwie nazwy społeczeństwa odpowiadające przytoczonemu opisowi. A. globalne B. zamknięte C. tradycyjne D. industrialne E. informacyjne Zadanie 88. (SP17) Mapa. Stopa bezrobocia rejestrowanego w kwietniu 2014 roku (w %). a) Podaj nazwy województw, w którym zjawisko zaprezentowane na mapie osiągnęło skrajne wartości. b) Sformułuj argument do tezy: realna stopa bezrobocia jest mniejsza niż stopa bezrobocia zaprezentowanego na mapie. a) Najniższa – wielkopolskie; najwyższa – warmińsko-mazurskie. b) Część ludzi zarejestrowanych jako bezrobotni pracuje na czarno. Zadanie 89. (SP17) Tekst 1. O tzw. „homo sovieticus” [Postawa „homo sovieticus”] […] wykształciła się przez lata życia w systemie totalitarnym, które doprowadziły do powstania swego rodzaju bierności. Tzw. wyuczona bezradność miała być również jedną z głównych przeszkód dla przedsiębiorczości w nowym systemie gospodarki rynkowej, ponieważ osłabiała poczucie indywidualnej odpowiedzialności i sprawiała, że ludzie oczekiwali, że wszystko „załatwi za nich państwo”. „Niekompetentny cywilizacyjnie” homo sovieticus nie potrafił się odnaleźć w nowym świecie gospodarki rynkowej, bał się odpowiedzialności za samodzielnie podejmowane decyzje, przy czym winą za to obarczano „państwowy paternalizm” […]. M. Polakowski, Polityka społeczna po 1989: język, kontekst post-socjalizmu i perspektywy rozwoju, s. 12, Tekst 2. O wynikach badań nad bezrobotnymi Powstaje krąg ludzi, którzy pomagają sobie przetrwać. I w sensie ekonomicznym, np. gdy razem zdobywają opał czy pożywienie, ale – i to ważniejsze – w sensie psychologicznym. Ci ludzie wzajemnie się wspierają. […] W świętokrzyskich wioskach […] zbierają zioła, dystrybuują pożywienie, zdobywają opał. Robią razem coraz więcej rzeczy. Wyraźne jest poczucie, że trzeba działać, że nie wolno pozostawać biernym, że trzeba się przeciwstawiać temu, co przychodzi z zewnątrz. Najczęściej sięga się po sprawdzone na wsi sposoby. Zdobywa się opał, z pól ściąga zarastające je brzózki. Je się przede wszystkim to, co uda się wyhodować. […] Patrzymy na kulturę ubóstwa wyłącznie przez pryzmat bierności i zasiłków. […] Gdy nasza perspektywa się zmieni, mamy szansę dostrzec bardzo racjonalne i mające swoje uzasadnienie kulturowe sposoby radzenia sobie z trudną sytuacją. Zobaczymy, że ci ludzie wykorzystywali wszystkie swoje możliwości i umiejętności. Jak można było żyć ze złomu, szukali złomu, jak z węgla, schodzili pod ziemię, budowali biedaszyby, jak z ziół i jagód, zbierali je na polach i w lasach. Ciężko pracowali, by odbudować swoją wartość […]. Gorączka złomu, Wywiad z dr. Tomaszem Rakowskim, „Gazeta Wyborcza”, nr 61/2010. Tekst 3. O działaniach państwa na rynku pracy Państwo podejmuje na rynku pracy działania pasywne i aktywne. Pasywna polityka rynku pracy służy zapewnieniu bezpieczeństwa socjalnego bezrobotnych. Aktywna polityka rynku pracy jest skierowana na aktywizację zawodową oraz tworzenie miejsc pracy. Na podstawie: Polityka społeczna, red. G. Firlit-Fesnak, M. Szylko-Skoczny, Warszawa 2011, s. 226–227. a) Rozstrzygnij, czy koncepcja zaprezentowana w tekście 1. jest adekwatna do cech osób przedstawionych w tekście 2. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do obu tekstów. b) Wskaż wspomniany w tekście 2. przykład działania państwa opisany w tekście 3. a) Rozstrzygnięcie – nie. Uzasadnienie – W koncepcji „homo sovietcicus” mowa jest o bierności, wyuczonej bezradności i roszczeniowości wobec państwa osób zmarginalizowanych, tymczasem w przedstawionej wypowiedzi dra Rakowskiego mamy obraz ludzi zaradnych, którzy nieustannie pracują (choć poza systemem, nielegalnie), którzy próbują właśnie w ten sposób (a nie – oczekując pomocy od państwa) przetrwać, a zarazem odzyskać godność. b) Zasiłki. Zadanie 90. (SP17) Scharakteryzuj zjawisko bezrobocia, ukazując jego skutki społeczno-ekonomiczne dla bezrobotnych oraz ogółu społeczeństwa. Przedstaw działania władz państwowych i samorządowych na rzecz zapobiegania temu zjawisku w Polsce w XXI wieku. Znasz odpowiedź? Napisz na kontakt@ lub na naszego Facebooka. Zadanie 91. (SP18) Podaj nazwę kategorii, która w 2011 roku w największym stopniu różnicowała potencjalne elektoraty partii ówczesnej koalicji rządowej. Zadanie 92. (SP18) Fragment Ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy Art. 10. § 1. Prawo wybierania […] ma: […] 3) w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego: a) rady gminy – obywatel polski oraz obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz stale zamieszkuje na obszarze tej gminy, b) rady powiatu i sejmiku województwa – obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz stale zamieszkuje na obszarze, odpowiednio, tego powiatu i województwa; 4) w wyborach wójta w danej gminie – osoba mająca prawo wybierania do rady tej gminy. Art. 11. § 1. Prawo wybieralności […] ma: […] 5) w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego – osoba mająca prawo wybierania tych organów; 6) w wyborach wójta – obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat, z tym że kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje. 2011, nr 21, poz. 112, z późn. zm. (stan prawny na 5 marca 2018 r.). O osobach (A–C) związanych z gminą Lubrza (powiat prudnicki, województwo opolskie) A. Herbert jest członkiem Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim i stałym mieszkańcem gminy Lubrza od 30 lat. W wyborach parlamentarnych w Polsce głosował na Komitet Wyborczy Wyborców Mniejszość Niemiecka. B. Adam, obywatel Niemiec, od trzech lat pracuje i na stałe mieszka w gminie Lubrza. Jego dziadek był powstańcem śląskim. Ten 30-latek twierdzi, że powrócił do korzeni. Obecnie czeka na rozpatrzenie wniosku o uznanie za obywatela polskiego. C. Ewa, obywatelka Polski, od trzydziestu lat na stałe mieszka w Monachium. Mimo że nie jest zameldowana w gminie Lubrza, utrzymuje ścisłe kontakty z rodziną w niej mieszkającą. Rozstrzygnij, czy osoby, których dotyczy tekst, mogą kandydować w wyborach przedstawionych w tabeli – w odpowiednie rubryki wpisz tak lub nie. tak, tak, tak tak, nie, nie nie, tak, nie Zadanie 93. (SP18) F P P Zadanie 94. (SP18) Tabela. Sympatia do wybranych narodów w społeczeństwie polskim. a) Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa. W 2016 roku – w porównaniu do 2001 roku – sympatia do Ukraińców wśród respondentów wzrosła o 8%. Największą sympatią w 2016 roku respondenci darzyli narody tytularne państw należących do NATO. Spośród narodów tytularnych państw sąsiadujących z Polską respondenci największą sympatią darzą Niemców. b) Wypisz z tabeli nazwy trzech nacji, które w Polsce mają status mniejszości narodowej. c) Podaj nazwę narodu, wobec którego sympatia systematycznie spadała. a) Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa. b) Białorusini, Litwini, Niemcy. c) Francuzi. Zadanie 95. (SP18) O inicjatywie ustawodawczej Prezydenta RP: Prezydent […] skierował do Sejmu projekt ustawy „spreadowej”, która tylko częściowo rozwiązuje problem […], ale nie zamyka im drogi dochodzenia swoich praw przed sądami. […] Według Kancelarii Prezydenta zwrot spreadów będzie kosztował banki 3,6–4 mld zł, a zdaniem Komisji Nadzoru Finansowego – ponad 9 mld zł. Ograniczona pomoc […], „Gazeta Polska Codziennie” 2016, nr 243, s. 8. a) Podaj – związane z nazwą waluty – potoczne określenie kategorii osób, której dotyczy projekt ustawy przedstawiony w tekście. b) Wyjaśnij, na czym polega istota problemu kategorii osób, której dotyczy projekt ustawy przedstawiony w tekście. a) Frankowicze b) Istotą problemu jest znaczący wzrost kursu franka szwajcarskiego. Chociaż nominalnie nie wzrosła wysokość kredytu hipotecznego (i raty) w CHF, to na jego obsługę należy obecnie wydać znacznie więcej niż w chwili jego uruchamiania. Zadanie 96. (SP18) Rysunek satyryczny: Wyjaśnij problem przedstawiony na rysunku satyrycznym. Karykatura wskazuje na spędzanie życia przed telewizorem czy komputerem przy braku aktywności fizycznej, zatem różnice pokoleniowe są iluzoryczne. Zadanie 97. (SP18) Zaznacz trzy zdania, w których zawarte są opinie. W czerwcu 2013 r. wszedł w życie urlop rodzicielski. Tata może zostać opiekunem niemowlęcia na 40 tygodni. Zapotrzebowanie na ojcowską opiekę nie jest małe. W 2012 r. z krótszych urlopów skorzystało prawie 30 tys. mężczyzn. Wszystko wskazuje, że ten wzrostowy trend trwa. Ruch ojców walczących o równouprawnienie w sądach rośnie w siłę. Na podstawie: J. Drosio-Czaplińska, A. Jośko, Kto to tata?, Zdania prawdziwe: 3, 5, 6. Zadanie 98. (SP18) O strukturze demograficznej Polski We wszystkich badaniach jako idealny model rodziny Polacy wykazują dwa plus dwa. Gdyby realizowali ten swój wzorcowy scenariusz, w następnych dekadach byłoby nas prawie tyle co dziś. Prawie, bo tzw. zastępowalność pokoleń zapewnia wynik 210 dzieci na 100 kobiet w wieku rozrodczym, czyli od 15 do 49 lat. […] Jednak od początku XXI w. trzymamy średni wynik 130 dzieci na 100 kobiet. […] Co się stanie, jeśli trend się utrzyma, i za 50 lat zniknie 5 mln Polaków? – To samo w sobie nie musiałoby być problemem. Jest nim zmiana struktury demograficznej związanej z wiekiem. Inaczej mówiąc, to nie małych dzieci jest i będzie za mało, ale za dużo osób starszych, żyjących coraz dłużej – tłumaczy prof. Aldona Żurek, socjolog rodziny z UAM. […] Ale […] chodzi nie tylko o biznes oraz rynek pracy. Aldona Żurek zwraca uwagę, że wszelkie zmiany kulturowe i społeczne prowadzące do lepszego życia to efekt ruchów tworzonych przez młodych. Zwykle wbrew starym. Postęp ma twarz 30-latka albo młodszą. Cieśla, J. Zaremba, Polska przed wyborem, „Polityka” 2015, nr 35, Podaj argument i kontrargument wobec tezy podkreślonej w tekście. Argument – Ludzie młodzi są postrzegani jako bardziej innowacyjni; są skłonni do tworzenia nowych ruchów społecznych, kontrkultury. Kontrargument – Ludzie starsi mają ugruntowaną wiedzę i praktykę, większe doświadczenie zawodowe. Zadanie 99. (SP18) O problemach rodziców związanych z pracą Prawie wszyscy ojcowie, którzy są w wieku tworzenia i rozwoju rodziny (20–39 lat), niezależnie od wieku najmłodszego dziecka, pracują ponad 40 godzin tygodniowo, czyli dłużej niż wynika to z kodeksu pracy. Tak intensywnie angażuje się też ponad połowa matek, gdy dziecko nie ukończyło pierwszego roku życia. Jedynie około 5 proc. kobiet z małym dzieckiem korzysta ze skróconego czasu pracy. Gdy dziecko jest w wieku 1–3 lata, ponad 40 godzin tygodniowo pracuje już prawie 90 proc. matek. Praca w niepełnym wymiarze czasu nie jest więc w zasadzie stosowana w Polsce jako sposób łączenia obowiązków rodzinnych z pracą zawodową. W 2010 roku tylko 7 proc. kobiet w wieku 25–49 lat pracowało w niepełnym wymiarze. Gdy pytano je, dlaczego w ten sposób pracują, to prawie co piąta przyznała, że nie ma dla nich pełnoetatowego zajęcia, a kolejnych 20 proc., że tak łączą pracę z obowiązkami opiekuńczymi. Dla porównania 29 proc. kobiet we Francji w tym wieku oraz 36 proc. w Szwecji korzysta z niepełnego wymiaru czasu pracy, przy czym najważniejszą przyczyną s ą obowiązki opiekuńcze (47 proc. wskazań we Francji oraz 37 proc. w Szwecji). Prawie 88 proc. pracowników najemnych w Polsce ma sztywne godziny pracy, określone przez pracodawcę. W krajach nordyckich i w Niemczech pracuje w ten sposób niespełna 60 proc. osób, a w Finlandii [–] 44 proc. W Unii Europejskiej przeciętnie co czwarta kobieta może w jakimś stopniu dostosować czas pracy do obowiązków prywatnych, zaś w Polsce czyni tak jedynie co dziesiąta […]. Jedynie 5 proc. pracujących najemnie kobiet ma określoną ilość godzin do przepracowania w ciągu dnia przy możliwości zmiany godziny rozpoczęcia dnia pracy (UE15 – 15 proc.), 4 proc. pracuje według rozwiązania flexitime, czyli miesięcznego rozliczania przepracowanych godzin (UE15 – 12 proc.), zaś tylko co setna indywidualnie ustala plan pracy. Większość pracujących Polek w wieku 25–49 lat musi przychodzić do pracy we wszystkie dni, a tylko 13 proc. korzysta z telepracy. W Wielkiej Brytanii, Danii czy też Austrii co czwarta kobieta wykonuje pracę zawodową w domu. Nic więc dziwnego, że Polska sytuuje się wśród 5 krajów UE o najrzadziej stosowanej elastycznej organizacji czasu pracy wśród pracujących 25–49-letnich kobiet. Dobry klimat dla rodziny, Program Polityki Rodzinnej Prezydenta RP, Na podstawie tekstu źródłowego podaj trzy bariery występujące na rynku pracy w Polsce, które utrudniały podjęcie decyzji o posiadaniu dzieci. – duży czas pracy ponadwymiarowej – sztywny sposób organizowania czasu pracy – trudności ze skróceniem czasu pracy Zadanie 100. (SP18) O dokumencie uprawniającym do szczególnego traktowania Art. Prawo do posiadania […] przysługuje […], w której rodzic (rodzice) lub małżonek rodzica mają na utrzymaniu co najmniej troje dzieci: 1) w wieku do ukończenia 18. roku życia; 2) w wieku do ukończenia 25. roku życia – w przypadku gdy dziecko uczy się w: a) szkole – do dnia 30 września następującego po końcu roku szkolnego, b) szkole wyższej – do końca roku akademickiego, w którym jest planowane ukończenie nauki […], 3) bez ograniczeń wiekowych – w przypadku dzieci legitymujących się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności. 2014, poz. 1863, z późn. zm. (stan prawny na 5 marca 2018 r.). a) Podaj nazwę dokumentu, którego dotyczą przytoczone przepisy prawne. b) Podaj przykład regulacji korzystnej dla posiadacza dokumentu, którego dotyczą przytoczone przepisy prawne. a) Karta Dużej Rodziny b) Zniżki przy zakupie biletów na komunikację zbiorową, imprezy kulturalne i sportowe Zadanie 101. (SP18) Scharakteryzuj problemy polskich rodzin mających dzieci oraz działania władz na rzecz wspierania w rozwiązaniu tych problemów. Przedstaw także własne propozycje działań państwa na rzecz poprawy sytuacji wskazanych rodzin. Charakterystyka problemów polskich rodzin mających dzieci: – problemy pogodzenia pracy zawodowej i opieki nad dzieckiem; mężczyźni pracują więcej godzin, niż wynikałoby to z możliwości kodeksowych (np. w przypadku dziecka do lat 4 można odmówić godzin ponadwymiarowych); nieelastyczny czas pracy dla kobiet; – inne problemy: finansowe, mieszkaniowe itp. Charakterystyka działań władz na rzecz wspierania w rozwiązywaniu problemów rodzin mających dzieci: – zmiany w Kodeksie pracy. – wydłużenie urlopu macierzyńskiego / rodzicielskiego; wprowadzenie urlopu rodzicielskiego z opcją wyboru go przez ojca dziecka; wprowadzenie urlopu ojcowskiego. Charakterystyka innych działań władz na rzecz wspierania w rozwiązywaniu problemów rodzin mających dzieci: – np. Karta Dużej Rodziny, MDM; dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka [tzw. becikowe]; ulgi podatkowe; program Rodzina 500 plus [500 złotych na drugie i kolejne dziecko miesięcznie do uzyskania przez nie pełnoletniości]. Przedstawienie propozycji działań władz państwa: – propozycje powinny dotyczyć działań, które nie zostały do tej pory podjęte przez państwo polskie. Zadanie 102. (SP19) Wykres. Odpowiedzi na pytanie: Czy uważa Pan(i), że w Polsce powinny stacjonować wojska innych państw NATO, czy też nie powinny? Przytaczając dane z wykresu, podaj tendencję w poglądach społeczeństwa polskiego na temat stacjonowania wojsk innych państw NATO na terytorium Polski. W latach 2005–2016 akceptacja stałej obecności wojsk innych państw NATO na terytorium Polski miała tendencję stale rosnącą – z 33% w 2005 r. poprzez 57% w 2014 r. do 65% w 2016 r. Zadanie 103. (SP19) O jednym z procesów społecznych: Kształtuje w nowych członkach społeczeństwa świadomość norm i wartości społecznych i pomaga im wypracować poczucie tożsamości społecznej. Zachodzi za pośrednictwem różnych instytucji, takich jak rodzina, grupa rówieśnicza, szkoła, media. Na podstawie: A. Giddens, Sutton, Socjologia. Kluczowe pojęcia, Warszawa 2014, s. 182–183. Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Proces społeczny przedstawiony w tekście to: A. alienacja. B. innowacja. C. socjalizacja. D. tolerancja. Zadanie 104. (SP19) Opinia na temat wpływu internetu na stosunki międzyludzkie Niektórzy socjologowie obawiają się, że rozwój internetu będzie prowadził do wzrostu izolacji jednostek i atomizacji społeczeństwa. A. Giddens, Socjologia, Warszawa 2006, s. 495. Podaj argument i kontrargument do opinii przytoczonej w tekście. Argument – Spędzanie czasu w sieci powoduje jego mniejszą ilość na spotkania w rzeczywistości. Kontrargument – Dzięki portalom społecznościowym, mailom itp. możemy utrzymywać wiele kontaktów, co bez internetu byłoby utrudnione. Zadanie 105. (SP19) Rysunek satyryczny. Wyjaśnij problem przedstawiony na rysunku satyrycznym. Na rysunku zilustrowano problem braku wiarygodności mediów, kreacji przez nie rzeczywistości. Zadanie 106. (SP19) Tabela. Ludność Polski według mniejszościowych identyfikacji narodowo-etnicznych (dane w tys.; uwzględniono identyfikacje zadeklarowane łącznie przez ponad 8 tysięcy przedstawicieli kategorii społecznych mających uregulowany ustawowo status prawny). Uzupełnij zdanie – wpisz właściwe nazwy. Odpowiedzi wybierz spośród wymienionych w tabeli. Z tabeli wynika, że w Polsce najliczniej reprezentowana identyfikacja mniejszościowa grupy o uregulowanym w ustawie statusie prawnym to identyfikacja ……………………..….., natomiast najliczniej wybierana identyfikacja grupy o statusie mniejszości etnicznej to identyfikacja ………………………. . Pierwsza luka – kaszubska Druga luka – romska Strona wykorzystuje pliki cookies, by działać prawidłowo oraz do celów analitycznych, reklamowych i społecznościowych. OK, Rozumiem Privacy Overview This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are as essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience. Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.

Katalog Anna Sygut, 2015-06-24MiedzyrzeczeBiologia, SprawozdaniaSprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego na stopień nauczyciela dyplomowanego. SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI PLANU ROZWOJU ZAWODOWEGO NAUCZYCIELA UBIEGAJĄCEGO SIĘ O STOPIEŃ NAUCZYCIELA DYPLOMOWANEGO Anna Sygut Nauczyciel mianowany w Zespole Szkół im ks. Józefa Londzina ul. K. Pytla 1 43-516 Zabrzeg Opis i analiza realizacji wymagań określonych w § 8 ust. 2 pkt 1 Uzyskanie pozytywnych efektów w pracy dydaktycznej, wychowawczej lub opiekuńczej na skutek wdrożenia działań mających na celu doskonalenie pracy własnej i podniesienie jakości pracy szkoły. Wstęp Swoją pracę w Zespole Szkół im. ks. Józefa Londzina w Zabrzegu rozpoczęłam 1 września 2006 roku jako nauczyciel biologii i przyrody. 1 września 2012 roku rozpoczęłam staż na stopień nauczyciela dyplomowanego. Pisząc plan rozwoju zawodowego uwzględniłam specyfikę i potrzeby szkoły oraz realność osiągnięcia planowanych celów. Zadania zawarte w planie systematycznie realizowałam przez cały okres stażu, analizowałam i poddawałam ocenie pod kątem ich przydatności w dalszej pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej. Większość z nich ma charakter ciągły i zamierzam je kontynuować nadal. 1. Poznanie procedury awansu zawodowego nauczyciela ze szczególnym uwzględnieniem stopnia awansu zawodowego nauczyciela dyplomowanego. Rozpoczynając staż na stopień nauczyciela dyplomowanego zapoznałam się z procedurami i wymaganiami awansu. W tym celu przestudiowałam akty prawne odnoszące się do tych zagadnień i regulujące kolejne kroki awansu. Sięgnęłam przede wszystkim do: a) Karty Nauczyciela ( Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r., Dz. U. z 2003 r. Nr 118, b) Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz. U. z 2004 r. Nr 260, c) Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 14 listopada 2007 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz. U. z 16 listopada 2007 r. Nr 214, poz. 1580), d) Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 marca 2013 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz. U. z 2013 r. poz 393), e) stron internetowych poświęconych procedurom awansu, f) prasy oświatowej („Głos Nauczycielski”, „Życie Szkoły”), zwłaszcza artykułów dotyczących awansu. Uzyskane efekty: Zapoznając się z bieżącymi aktami prawnymi regulującymi procedury awansu poznałam niezbędne wymagania do awansu, poprawnie sformułowałam wniosek o rozpoczęcie stażu, sporządziłam plan rozwoju zawodowego, napisałam sprawozdanie z realizacji tegoż planu. Umożliwiło mi to nakreślenie wizji mojej ścieżki zawodowej nie tylko przez pryzmat moich planów i zamierzeń, ale również zgodnie z prawnymi wytycznymi. Utwierdziło mnie to w przekonaniu o poprawności moich działań. 2. Doskonalenie zawodowe. Od umiejętności pedagogicznych nauczycieli zależy nie tylko jakość pracy dzisiejszej szkoły, ale także przyszłość całego społeczeństwa. Mając tego świadomość staram się podnosić swoje kwalifikacje poprzez uczestnictwo w różnych formach doskonalenia, które są adekwatne do potrzeb placówki, której jestem pracownikiem. W latach 2012- 2015 brałam udział w różnego rodzaju kursach i szkoleniach. Poniżej wyszczególnione są niektóre z nich: a) udział w szkoleniu dotyczącym wdrażania Interdyscyplinarnego Programu Nauczania Blokowego przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i informatyki w gimnazjum, b) szkolenie ,,Profilaktyka nowotworów” w Centrum Onkologii w Gliwicach, po którym przeprowadziłam serię pogadanek w klasach gimnazjum dotyczących przyczyn zachorowań na nowotwory i sposobów profilaktyki, c) ,,Obsługa dziennika elektronicznego”, d) ,,Depresja i zaburzenia depresyjne”, e) ,,Praca z uczniem z orzeczonymi dysfunkcjami ( niepełnosprawność intelektualna, sensoryczna, somatyczna, autyzm, ADHD, niedostosowanie społeczne, zagrożenie niedostosowaniem społecznym, depresja, stany lękowe)'', f) ,,Agresja”, g) ,,Dzieci z niedosłuchem w szkole masowej”, h) ,,Ocenianie kształtujące”, i) wykład w EkoCentrum w Goczałkowicach-Zdroju: ,,Pogoda w Polsce”, j) warsztaty profilaktyczne: ,,Spójrz inaczej”, k) ŚLĄSKIE WARSZTATY TIK, l) szkolenie internetowe ,,Tydzień z m) ,,Kurs na kierowników wypoczynku dzieci i młodzieży”, n),, Szkolenie BHP”. Uzyskane efekty: Wymienione formy doskonalenia zawodowego wpłynęły na wzbogacenie mojej wiedzy i umiejętności. Pomagało mi to dobrze planować zadania dydaktyczne i wychowawcze, co zwiększało efektywność mojej pracy a tym samym wpływało na jakość pracy szkoły. Dzięki szkoleniom byłam na bieżąco ze wszystkimi nowościami. Ponadto nawiązałam nowe znajomości i rozwinęłam wymianę doświadczeń z nauczycielami innych szkół, co pozytywnie wpłynęło na nabycie szerokiego spojrzenia na mój zawód. 3. Budowanie własnego warsztatu pracy. Przyczyniłam się do wyposażenia pracowni przyrodniczej w plansze, plakaty, pomoce dydaktyczne wykonane przez uczniów, kwiaty. Współpracując z wydawnictwami naukowymi udało mi się pozyskać podręczniki, zeszyty ćwiczeń, płyty, atlasy, a z czasopismem National Geographic pokaźny zbiór prasy naukowej. Uzyskane efekty: Dzięki doposażeniu pracowni przyrodniczej zajęcia stają się bardziej interesujące, co zwiększa aktywność uczniów w trakcie lekcji oraz pogłębia ich zainteresowanie przedmiotem. 4. Konstruowanie różnych testów sprawdzających. Na początku pracy w każdej klasie przeprowadzam wstępną diagnozę wiadomości i umiejętności. Uzyskuję w ten sposób odpowiedź na pytanie o poziom wiedzy zarówno klasy, jak i poszczególnych uczniów. Pierwsze miesiące pracy poświęcam na wnikliwą obserwację dzieci,ich możliwości, styl pracy. Pomaga mi to dobierać odpowiednie treści, metody i formy do pracy na lekcjach jak również opracowanie programów zajęć pozalekcyjnych. Każdy rok pracy kończę sprawdzianem podsumowującym i porównaniem obu testów. Pozwala mi to jeszcze lepiej zorganizować pracę w przyszłym roku szkolnym. We wstępnej diagnozie uczniów dokonuję obserwacji pod kątem zdolności intelektualnych, by móc jak najwcześniej wyłonić dzieci uzdolnione oraz wykryć specyficzne problemy u uczniów i podjąć skuteczne działania. Mając pełne rozeznanie co do możliwości moich uczniów, tak konstruuję plany pracy, scenariusze lekcji, dobieram formy ćwiczeń i metody, by każdy uczeń w mojej klasie otrzymał takie wparcie, na jakie zasługuje. Umożliwia mi to maksymalne wykorzystanie predyspozycji uczniów i przynosi efekty w postaci osiąganych pozytywnych ocen semestralnych. W celu podniesienia jakości mojej pracy dydaktycznej i pracy szkoły systematycznie przeprowadzałam sprawdziany, testy i zadania klasowe. Uzyskane efekty: Przygotowywane przeze mnie testy i sprawdziany były doskonałym narzędziem do ewaluacji moich działań dydaktycznych. Przeprowadzone badania wskazywały mi stopień opanowania wiedzy uczniów, określały dalszy kierunek i sposób pracy z uczniami. 5. Opracowanie scenariuszy lekcji ze szczególnym uwzględnieniem metod aktywizujących. Przeprowadzałam lekcje stosując metody aktywizujące: burza mózgów, metaplan, gry i konkursy dydaktyczne , projekt i wiele innych. Uzyskane efekty: Zastosowanie na lekcjach metod aktywizujących wzbudza zainteresowanie tematem zajęć, rozwija uczniów intelektualnie i emocjonalnie, gwarantuje dużą trwałość zdobytej wiedzy, co przekłada się na wyniki sprawdzianów, egzaminów. Tego typu zajęcia uczą sztuki komunikowania się w grupie, integrują grupę w czasie wspólnej pracy. Poza tym mają szczególnie dużą wartość na zajęciach z uczniami mniej zdolnymi, którzy w ten sposób łatwiej przyswajają wiedzę. Bardzo często służą integracji wiedzy z różnych przedmiotów, są szansą na wyrwanie się z szarej szkolnej codzienności. 6. Rozwijanie zainteresowań uczniów. Zadaniem nauczyciela przedmiotów przyrodniczych jest przekazanie uczniom wiedzy umożliwiającej poznanie otaczającego świata, kształtowanie odpowiednich umiejętności i postaw, ale przede wszystkim rozbudzenie u uczniów pasji badacza, odkrywcy, zachęcenie do pytania i szukania odpowiedzi, rozwijanie kreatywnego myślenia. Dlatego od kilku lat prowadzę zajęcia przygotowujące do egzaminu gimnazjalnego oraz zajęcia dla dzieci zainteresowanych odkrywaniem tajemnic przyrody na drodze obserwacji, doświadczeń, eksperymentów: a) zajęcia doświadczalne dla uczniów klas 4-6, b) kółko biologiczne dla uczniów gimnazjum, c) prowadziłam zajęcia z biologii w ramach realizowanego w szkole Interdyscyplinarnego Programu Nauczania Blokowego- InterBlok. Uzyskane efekty: Przygotowanie do egzaminów zewnętrznych poprzez rozwiązywanie testów egzaminacyjnych poprawia wyniki uzyskiwane na egzaminie gimnazjalnym a w rezultacie skutkuje podniesieniem jakości pracy szkoły. Uczestnictwo w zajęciach doświadczalnych powoduje wzrost zainteresowania otaczającym światem, nabycie umiejętności samodzielnego i twórczego myślenia, nabycie umiejętności rozwiązywania problemów z życia codziennego. Efektem jest również zwiększenie wiedzy uczniów z zakresu przedmiotów przyrodniczych oraz poprawa wyników nauczania. 7. Projekty gimnazjalne. W trakcie trwania stażu sprawowałam opiekę nad grupą uczniów realizujących gimnazjalny projekt edukacyjny. W ramach tego zadania: a) przeprowadzałam spotkania informacyjne dla zainteresowanych uczniów, b) wprowadzałam uczniów w zakres tematyczny, c) inicjowałam dyskusję nad problemami związanymi z wybranym zakresem tematycznym, sposobami rozwiązywania tych problemów, d) przygotowywałam karty projektów dla poszczególnych zespołów, karty samooceny, karty oceny projektów, karty oceny prezentacji projektu, sprawozdanie z realizacji projektów, e) prowadziłam konsultacje dla uczniów, f) monitorowałam realizację projektów, g) kontaktowałam się z wychowawcą uczniów w zakresie udziału w projekcie, Zakończeniem projektu była publiczna prezentacja, której forma była uzależniona od tematyki realizowanego projektu, zgodnie z ustalonym planem. Uzyskane efekty: Projekt edukacyjny jest zespołowym, planowym działaniem uczniów, mającym na celu rozwiązanie konkretnego problemu, z zastosowaniem różnorodnych metod, dlatego umożliwia rozwijanie zainteresowań biologicznych uczniów, doskonali współpracę w grupie, zmusza do wykonywania zadań w ujęciu szerszym niż praca domowa a nauczycielowi pozwala na poznanie mocnych i słabych stron uczniów, ich predyspozycji i możliwości. 8. Pełnienie funkcji przewodniczącego w Komisji Ewaluacyjnej w obszarze 3, wymaganie ,, Rodzice partnerami szkoły”. W czasie trwania stażu pełniłam funkcję przewodniczącego Komisji Ewaluacyjnej w obszarze 3, wymaganie ,,Rodzice partnerami szkoły”. Celem ewaluacji było stwierdzenie, czy szkoła posiada informacje od rodziców na temat swojej pracy i czy wspomaga rodziców w wychowaniu. Uzyskane efekty: Doskonalenie zasad współpracy z rodzicami poprzez: a) zachęcenie do współpracy, podkreślając ich znaczący udział w działaniach szkoły na rzecz uczniów, b) zachęcenie do udziału w uroczystościach szkolnych, c) wypracowanie zasad przekazywania informacji pomiędzy Radą Rodziców a ogółem rodziców, d) zwrócenie uwagi rodziców na potrzeby dzieci, które oczekują większego zainteresowania ich sprawami, nagradzania, stawiania granic, wychowywania, wskazywania konsekwencji działań. 9. Ankietowanie uczniów i rodziców w celu pozyskania informacji dotyczącej charakterystyki osobowości dziecka, jego zainteresowań, stosunków panujących w klasie. W celu uzyskania informacji o uczniach klasy, której byłam wychowawcą przygotowałam ankiety zarówno dla dzieci jak i ich rodziców. Następnie dokonywałam ich szczegółowej analizy. Dodatkowym źródłem informacji były spotkania z rodzicami, które nigdy nie ograniczały się tylko do spraw dydaktyczno-wychowawczych, gdyż zazwyczaj wspólnie poruszaliśmy różne bieżące tematy nurtujące rodziców. W trakcie prowadzonych ankiet i rozmów starałam się poznać warunki w jakich żyją uczniowie mojej klasy. Zdobyte informacje służyły mi do indywidualizacji pracy wychowawczej i dydaktycznej. Zawsze byłam otwarta na uwagi rodziców dotyczące edukacji ich dzieci. Wspólnie staraliśmy się rozwiązywać napotkane problemy. Uważam, iż dobra współpraca z rodzicami jest jednym z ważnych czynników wpływających na jakość pracy szkoły. Uzyskane efekty: Na podstawie analizy ankiet i indywidualnych rozmów dowiedziałam się jakie są problemy w klasie, na które dzieci i z jakiej przyczyny powinnam zwrócić szczególna uwagę. Pomogło mi to w skuteczniejszym rozwiązywaniu napotykanych trudności. 10. Pełnienie funkcji przewodniczącej grupy wiekowej. W ramach pracy grupy wiekowej organizowałam spotkania nauczycieli na których: a) ustalaliśmy roczny plan działań: apele, akcje charytatywne, imprezy kulturalne, konkursy, b) dokonywaliśmy analizy sprawdzianów próbnych, c) analizowaliśmy kryteria i oceny z zachowania uczniów, d) na bieżąco współpracowaliśmy z Samorządem Uczniowskim, zespołem przedmiotowym, pedagogiem szkolnym, higienistką. Uzyskane efekty: Współpraca z innymi nauczycielami w ramach grupy wiekowej uczy pracy w zespole. Umożliwia dzielenie się moimi doświadczeniami, wspieranie innych nauczycieli w poszukiwaniu rozwiązań problemów. Uczy planowania działań i współpracy w ich realizacji. 11. Organizacja i uczestnictwo w różnych imprezach klasowych i szkolnych. Będąc wychowawcą klasy organizowałam różne imprezy klasowe: a) Wigilie Klasowe, b) Dzień Chłopca, c) Dzień Kobiet, oraz aktywnie uczestniczyłam w organizowanych przez innych nauczycieli: a) Dniu Języków Obcych, b) Konkursie Piosenki, c) Nocy w szkole. Współorganizowałam również: dyskoteki szkolne, bale karnawałowe, wyjazdy do kina, teatru, apele, festyn szkolny. Uzyskane efekty: Skutkiem tego jest posiadanie umiejętności tworzenia programu i organizowania imprez szkolnych, motywowania młodzieży do pracy i podejmowania różnych działań mających na celu integrację zespołu klasowego. Opis i analiza realizacji wymagań określonych w §8 pkt 2 Wykorzystanie w pracy technologii informacyjnej i komunikacyjnej. 1. Ukończenie kursów doskonalących umiejętność komputerowego wspomagania procesu kształcenia. a) brałam udział w projekcie ,,ŚLĄSKIE WARSZTATY TIK” w ramach którego ukończyłam szkolenie z zakresu technologii informacyjno-komunikacyjnych. Program szkolenia obejmował: - wykorzystanie Internetu na potrzeby lekcji, - organizację nauczania zdalnego, - opracowanie treści multimedialnych, - E-learning- zagadnienia praktyczne, - Web-Questy- zagadnienia praktyczne, - warsztaty- tworzenie zasobów, - indywidualne konsultacje w celu przygotowania scenariusza zajęć z wykorzystaniem narzędzi multimedialnych. b) ukończyłam szkolenie internetowe ,,Tydzień z którego celem było zapoznanie z bezpłatną platformą Web pozwalającą nauczycielom oraz uczniom w prosty sposób tworzyć moduły nauczania multimedialnego w atrakcyjnej formie online. c) kurs ,,Obsługa dziennika elektronicznego”. Uzyskane efekty: Dzięki ukończonym kursom potrafię efektywnie posługiwać się technologią komputerową i informacyjną w zakresie koniecznym do prowadzenia i usprawniania procesu edukacyjnego: a) sprawnie korzystam z Internetu, aby wzbogacać lekcje w ciekawe schematy, fotografie prezentacje multimedialne, filmy, aplikacje przyrodnicze, b) prowadzę dziennik elektroniczny, wykorzystuję program do pisania świadectw, c) kontaktuję się z uczniami, rodzicami i nauczycielami. 2. Wykorzystanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej w procesie dydaktycznym. Współczesna technologia informacyjna ma olbrzymi wpływ na życie pojedynczego człowieka, jak i całego społeczeństwa. W zreformowanej szkole komputer jest niezastąpionym narzędziem edukacyjnym- bardzo ważnym źródłem informacji i przekazu. Jego użycie istotnie wzbogaca i urozmaica stosowane metody nauczania. Od początku swojej pracy zawodowej, przygotowuję za pomocą komputera: a) dokumentację dotyczącą awansu zawodowego, b) rozkłady materiałów nauczania przyrody, biologii, c) wymagania edukacyjne na poszczególne oceny, d) scenariusze zajęć, e) karty pracy ucznia- ogromne możliwości edytorów tekstu umożliwiają mi także opracowanie kart pracy z zadaniami dostosowanymi do możliwości uczniów, co pozwala na indywidualizację procesu nauczania, f) pomoce dydaktyczne: kartkówki, testy i sprawdziany- mogę wzbogacić je o wykresy, graficzną ilustrację zadań, co znacznie je uatrakcyjnia, a mi pozwala je dowolnie i na bieżąco modyfikować, dostosowywać do potrzeb danej klasy, g) próbne egzaminy dla klas II i III, h) analizy wyników części przyrodniczej egzaminu gimnazjalnego, i) regulaminy i zadania konkursowe, j) dyplomy dla zwycięzców konkursów szkolnych, k) materiały na spotkania z rodzicami, l) dokumentację wychowawczą, m) opracowuję też wyniki ankiet przeprowadzanych m. in. w ramach ewaluacji. Pracownia przyrodnicza wyposażona jest w rzutnik, który jest niezbędny przy wykorzystaniu multibooka oraz multiatlasu. W pracowni wykorzystywałam również tablicę interaktywną. Uczniowie lubią zajęcia z użyciem komputera, wszyscy biorą w nich aktywny udział, lepiej rozumieją i zapamiętują omawiane zagadnienia. Wzrost zainteresowania uczniów tematyką zajęć wpływa pozytywnie na ich motywację do dalszej pracy, a co za tym idzie zmierza do podnoszenia jakości pracy szkoły. Poza tym: a) odwiedzam portale oświatowe i edukacyjne np: - - - - b) regularnie korzystam z zasobów portali wydawnictw głównie NOWEJ ERY, c) zamieszczałam na portalach edukacyjnych opracowane przez siebie materiały, d) wdrażam uczniów do korzystania z technologii komputerowej poprzez przygotowywanie przez nich prac dodatkowych, e) na lekcjach wychowawczych dyskutowałam z uczniami na temat zagrożeń wynikających z korzystania z komputera i Internetu: cyberprzemoc, uzależnienie od gier, wady postawy, problemy ze wzrokiem. Uzyskane efekty: Wykorzystanie technologii komputerowej ułatwia mi pracę w charakterze nauczyciela: a) mam możliwość wygodnego i estetycznego obrabiania trwałych materiałów i ich drukowania, b) wzbogacam swój warsztat pracy, dzięki czemu następuje urozmaicenie i uatrakcyjnienie zajęć lekcyjnych, c) uczniowie zdobywają nowe umiejętności, rozwijają wyobraźnię, stają się kreatywni, pomysłowi poprzez kontakt z nowoczesnymi środkami dydaktycznymi, d) szkoła jest atrakcyjna w oczach uczniów, gdyż stwarza szanse dostępu do nowoczesnych środków przekazu, e) kształtowanie bezpiecznego korzystania z technologii informacyjnej. Opis i analiza realizacji wymagań określonych w §8 ust. 2 pkt 3 Umiejętność dzielenia się wiedzą i doświadczeniem z innymi nauczycielami, w tym przez prowadzenie otwartych zajęć, w szczególności dla stażystów i nauczycieli kontraktowych, przeprowadzenie zajęć dla nauczycieli w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia zawodowego lub innych zajęć. 1. Prowadzenie szkoleń dla dyrektorów i nauczycieli. Uzyskałam certyfikat trenera Interdyscyplinarnego Programu Nauczania Blokowego przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i informatyki w gimnazjum (InterBlok), a tym samym uprawnienia do szkolenia dyrektorów i nauczycieli szkół z zakresu wdrażania tegoż programu w szkołach. Dzięki temu miałam możliwość dzielenia się wiedzą z nauczycielami z okolic Bielska-Białej i Żywca prowadząc dla nich szkolenia. Uzyskane efekty: Ta forma prezentacji była dla mnie bardzo ważnym doświadczeniem. Nabyłam nowe umiejętności prezentacyjne, nauczyłam się przełamywania tremy w wystąpieniach przed szeroką publicznością. Jednocześnie rozpowszechniałam program, którego idea jest mi bardzo bliska, promując szkołę w środowisku lokalnym. 2. Lekcje pokazowe. W trakcie trwania ewaluacji zewnętrznej prowadziłam pokazową lekcję przyrody, podczas której wizytatorzy obserwowali moją pracę. Co roku, zgodnie z harmonogramem planu nadzoru, prowadzę lekcje w obecności dyrektora. Do każdej lekcji przygotowuję konspekt, różnorodne materiały dydaktyczne. Stosuję urozmaicone metody pracy. Uzyskane efekty: Umiem dokonać omówienia struktury i przebiegu lekcji, określić jej mocne i słabe strony, udzielać informacji zwrotnej na temat obserwowanych zajęć, proponować nowe rozwiązania i wprowadzać zmiany w strukturze lekcji. Sprzyja to zdobywaniu nowych doświadczeń w zakresie opracowywania i prowadzenia zajęć. Przeprowadzenie i omówienie lekcji pozwala mi określić mocne i słabe strony uczniów, zaplanować działania w celu uzupełnienia braków. Niewątpliwie wpływa to na podniesienie jakości mojej pracy a co za tym idzie pracy szkoły. 3. Opracowywanie i gromadzenie własnych materiałów przydatnych w pracy nauczyciela oraz udostępnianie ich zainteresowanym nauczycielom. Na bieżąco gromadzę i opracowuję materiały przydatne w pracy nauczyciela i wychowawcy. Udostępniam swoje opracowania innym nauczycielom. Scenariusze organizowanych apeli, przygotowane referaty oraz notatki przekazuję do biblioteki szkolnej. Zainteresowani nauczyciele mogą w każdej chwili skorzystać z moich materiałów. Uzyskane efekty: Możliwość skorzystania z przekazanych materiałów wspiera korzystających z nich nauczycieli, umożliwia wymianę doświadczeń, a mnie daje możliwość zaprezentowania własnego dorobku. 4. Publikacje. Poszukując różnorodnych sposobów dzielenia się wiedzą i doświadczeniem nauczyciela i wychowawcy postanowiłam publikować własne materiały dydaktyczne, które mogą poszerzyć wiedzę i umiejętności ucznia oraz wzbogacić warsztat pracy nauczyciela. Swoje materiały publikowałam na portalu Uzyskane efekty: Moja praca i ciągłe doskonalenie warsztatu pracy z uczniem oraz poszukiwanie nowoczesnych form aktywizujących służy innym nauczycielom, może być wskazówką jak uatrakcyjnić przekaz wiedzy. 5. Uczestnictwo w pracach zespołu przedmiotów matematyczno- przyrodniczych. Przez cały okres stażu brałam czynny udział w pracach zespołów przedmiotowych zarówno szkoły podstawowej jak i gimnazjum. Na spotkaniach dzieliłam się wiedzą na temat stosowanych przeze mnie metod pracy czy sposobu oceniania na lekcjach. Przekazywałam pomysły, artykuły z gazet i Internetu, testy, sprawdziany i materiały ćwiczeniowe innym nauczycielom. Do moich zadań należy przygotowanie we współpracy z innymi nauczycielami części przyrodniczej próbnego egzaminu dla klas II oraz analiza i wyciągnięcie wniosków do dalszej pracy. Uzyskane efekty: Egzaminy próbne miały na celu skontrolowanie stanu wiadomości i umiejętności opanowanych przez młodzież. Właściwa interpretacja wyników i dostosowanie programu naprawczego wpłynęły na podniesienie jakości pracy szkoły. Praca w zespole matematyczno-przyrodniczym jest dla mnie cenna także dlatego, że mogę dzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem oraz korzystać z doświadczeń innych nauczycieli. 6. Udział w spotkaniach zespołu wychowawczego. Na bieżąco uczestniczyłam we wszystkich pracach zespołu wychowawczego szkoły podstawowej: a) dzieliłam się ze swoimi koleżankami wiedzą i doświadczeniem w pracy wychowawczej, b) brałam udział w pracach zespołu dotyczących zmian kryteriów i punktacji w ocenie zachowania w szkole podstawowej, c) konsultowałam oceny z zachowania swoich wychowanków, d) współpracowałam z innymi wychowawcami podczas: organizacji wycieczek, opieki nad młodzieżą podczas dyskotek, imprez szkolnych, przygotowań programów artystycznych różnych uroczystości szkolnych, organizacji imprez środowiskowych. Uzyskane efekty: Dzięki systematycznej współpracy wychowawców następuje: a) kształtowanie pozytywnych postaw wśród uczniów, b) wpajanie dobrych zasad ogólnie przyjętego współżycia w grupie, c) integracja międzyklasowa, d) efektywna realizacja zadań wynikających z planów dydaktycznych i wychowawczych, e) rozwijanie wartości i umiejętności związanych z priorytetami szkoły, f) wzbogacanie własnego warsztatu pracy przez dzielenie się wiedzą i doświadczeniem. 7. Sprawowanie opieki nad przebiegiem praktyk studenckich. W okresie stażu pełniłam opiekę nad studentem Akademii Wychowania Fizycznego z zakresu nauczania przyrody. Moim zadaniem było wprowadzenie studenta w zakres pracy dydaktyczno- wychowawczej, zapoznanie z zadaniami szkoły. Współpracę rozpoczęłam od przedstawienia praktykantowi dokumentów i aktów prawnych regulujących pracę nauczyciela. Pomagałam również w przygotowywaniu konspektów lekcji oraz doborze metody ich przeprowadzenia. W czasie tych praktyk omawialiśmy każdą lekcję zarówno prowadzoną przez studenta jak i przeze mnie. Uzyskane efekty: Opieka nad praktykantem dała mi możliwość doskonalenia własnych metod pracy, podnoszenia jakości pracy szkoły. Uczelnia dała mi przez to możliwość rozwoju własnego warsztatu pracy, wpłynęła na kształcenie nowych kadr nauczycielskich. Praktykant został zaznajomiony z dokumentacją szkolną nauczył się stosowania metod aktywizujących na lekcjach , poznał pracę nauczyciela. Opis i analiza realizacji wymagań określonych w §8 pkt 4a Opracowanie i wdrożenie programu działań edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych lub innych związanych odpowiednio z oświatą, pomocą społeczną lub postępowaniem w sprawie nieletnich. 1. Autorski program Koła Przyrodniczego. Zadaniem nauczyciela przyrody jest przekazanie uczniom wiedzy umożliwiającej poznanie otaczającego świata, kształtowanie odpowiednich umiejętności i postaw ale przede wszystkim rozbudzenie u dzieci pasji badacza, odkrywcy, zachęcenie do pytania i szukania odpowiedzi, rozwijanie kreatywnego myślenia. Powyższe przekonanie skłoniło mnie do opracowania programu przeznaczonego dla uczniów kl 4-6 szczególnie zainteresowanych poznaniem piękna najbliższej okolicy oraz odkrywaniem tajemnic przyrody na drodze obserwacji, doświadczeń, eksperymentów. Program został dopuszczony do realizacji i jest wpisany w szkolny zestaw programów nauczania. Uzyskane efekty: Efektem realizacji programu koła był wzrost wiedzy przyrodniczej uczniów, której odzwierciedleniem były wyniki na konkursach, wzrost zainteresowania otaczającym światem, umiejętność kojarzenia zjawisk biologicznych, chemicznych i fizycznych z sytuacjami z życia codziennego. 2. Rozkłady materiału, Przedmiotowy System Oceniania. Tworzę rozkłady materiału z przyrody, biologii, plany zajęć dodatkowych. Zawarte w nich treści, metody i formy wychodzą naprzeciw potrzebom uczniów. We wzbogaceniu mojego warsztatu pracy istotną rolę odegrał opracowany przeze mnie Przedmiotowy System Oceniania, w którym zawarłam kryteria oceniania. Określiłam w nim wymagania na dany stopień. Następnie przedstawiłam je uczniom i rodzicom w celu jasnego i przejrzystego organizowania własnej pracy i wdrażałam je na bieżąco. Przypominałam na początku każdego semestru wymagania w nim zawarte. Uzyskane efekty: Kryterialny sposób oceniania pozwolił mi na odpowiednie kontrolowanie wiedzy i umiejętności uczniów. Wpływał na ich mobilizację do nauki, stał się dla nich pewną wykładnią. Przyczynił się do uniknięcia wielu nieporozumień. Był i jest podstawą do obiektywnego oceniania uczniów. 3. Wymagania edukacyjne dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Dostosowywałam treści, metody oraz organizację pracy do potrzeb edukacyjnych i możliwości rozwojowych uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Uzyskane efekty: Dzięki dostosowaniu wymagań : a) wzrasta aktywność uczniów w trakcie lekcji, przez co osiągają lepsze wyniki w nauce, b) systematycznie wykonują zadania domowe, c) próbują samodzielnie rozwiązywać problemy, d) chętnie wypowiadają się na forum klasy, e) wzrasta zainteresowanie ucznia przedmiotem, f) aktywnie uczestniczą w życiu szkoły i dobrze odnajdują się w grupie rówieśniczej. 4. Program Wychowawczy. Przez cały okres trwania stażu sprawowałam funkcję wychowawcy klasy. Na początku każdego roku szkolnego opracowałam Program Wychowawczy dla danej klasy na każdy kolejny rok szkolny, oczywiście w oparciu o Program Wychowawczy i Profilaktyczny szkoły. Program dostosowywałam do potrzeb i problemów klasy, z uwzględnieniem także interesujących ich tematów i zagadnień. Tematy ujęte w/w programie pozwoliły mi rozwijać u uczniów zainteresowania, poznać ich światopogląd, a także kształtować prawidłowe postawy etyczne i moralne. Uzyskane efekty: Podjęte działania wychowawcze integrują zespół klasowy, rozwijają umiejętność wzajemnego poszanowania i budowania pozytywnych relacji. Pozwalają na poznanie zainteresowań oraz mocnych i słabych stron wychowanków. Umożliwiają wczesne wychwycenie i rozwiązanie problemu, pomagają eliminować złe zachowania. Wskazują zachowania etyczne i uczą, że dawać znaczy więcej niż brać. Opis i analiza realizacji wymagań określonych w §8 pkt 4c Poszerzenie zakresu działań szkoły, w szczególności dotyczących zadań dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. 1. Interdyscyplinarny Program Nauczania Blokowego- InterBlok. W trakcie trwania stażu realizowałam Interdyscyplinarny Program Nauczania Blokowego- InterBlok. W ramach powyższego programu uczniowie zaraz po swoich lekcjach odbywali 90 minutowe zajęcia badawcze z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych tzw. bloki. Program INTERBLOK realizowany był w trzech kolejnych latach, przy czym w roku pierwszym uczniowie wykonywali eksperymenty naukowe według przygotowanych instrukcji. W roku drugim, uczniowie rozwiązywali problemy badawcze, samodzielnie dobierając metodę rozwiązania problemu. Natomiast w trzecim roku, uczniowie stają się konstruktorami i projektują oraz budują prototypy urządzeń spełniające określone normy. W ramach programu uczniowie uczą się także przedsiębiorczości, kalkulują koszty pomocy naukowych oraz rozliczają osobogodziny pracy. Za każdym razem poddają zajęcia ewaluacji. Realizacja programu wspierana jest grą ekonomiczną oraz platformą internetową i forum wymiany doświadczeń, gdzie uczniowie mogą wymieniać się doświadczeniami i wiedzą z uczniami innych szkół. Uzyskane efekty: Udział w projekcie InterBlok spowodował: a) zwiększenie zainteresowania uczniów przedmiotami matematyczno-przyrodniczymi, b) nauczenie uczniów metod eksperymentalnych i naukowych, nawet przy nie najlepiej wyposażonych pracowniach, c) wzrost kompetencji uczniów, a co za tym idzie, wzrost wyników na egzaminach gimnazjalnych, d) zwiększenie zainteresowania uczniów szkół gimnazjalnych kontynuacją nauki na kierunkach techniczno-przyrodniczych poprzez rozwój umiejętności praktycznych i twórczego myślenia, e) ponadto uczniowie uczą się ekonomii i przedsiębiorczości, f) następuje integracja nauczycieli przedmiotów przyrodniczych, g) wzrasta jakość pracy szkoły. 2. Udział w warsztatach ,,Spójrz inaczej”. W roku szkolnym 2013/14 uczestniczyłam w warsztatach przygotowujących do prowadzenia zajęć wychowawczo-profilaktycznych ,, Spójrz inaczej” dla uczniów szkoły podstawowej i gimnazjum. Program zajęć uwzględnia w różnym stopniu wiele kierunków pracy z dziećmi, kładąc szczególny nacisk na kształtowanie osobowości dziecka i wspieranie jego rozwoju. Zajęcia w każdej klasie są podzielone na trzy bloki tematyczne, które dotyczą: a) postrzegania siebie i rozumienia swoich uczuć, b) uczestnictwa w grupie, c) rozwiązywania problemów. Zajęcia w programie ,,Spójrz inaczej” prowadzone są takimi metodami, aby umożliwić uczniom aktywne doświadczanie i przeżywanie tego, co jest tematem zajęć. Metodami tymi są: krąg uczuć, rysunki, psychodramy, dyskusja klasowa, uzupełnianie zadań, krótkie opowiadania, gry i zabawy, praca w małych grupach. Warsztat ,,Spójrz inaczej” wykorzystywałam na lekcjach wychowawczych. Dzieci aktywnie uczestniczyły w zajęciach, gdyż dzięki nim lepiej rozumiały przeżywane uczucia, zwiększyły poczucie własnej wartości, nauczyły się spoglądać inaczej na rówieśników ze swojej klasy oraz rozwiązywać niektóre problemy. Uzyskane efekty: Warsztat ,,Spójrz inaczej” pomaga w: a) nawiązaniu i budowaniu dobrych kontaktów nauczyciel-uczeń, b) lepszym rozumieniu emocji i potrzeb swoich i uczniów, c) uczy umiejętności współżycia w grupie, d) skutecznym rozwiązywaniu problemów wychowawczych, e) radzeniu sobie z sytuacjami agresji w szkole. 3. Współpraca z innymi szkołami. We współpracy z gimnazjum w Ligocie zorganizowałam warsztaty biologiczne, w trakcie których uczniowie mieli okazję poznać najbliższą okolicę swoich szkół i uczestniczyć w zajęciach laboratoryjnych. Uzyskane efekty: Dzięki takiej współpracy mam szansę i możliwość wymiany doświadczeń z nauczycielami z innych szkól, doskonalić możliwości współpracy oraz dzielić się wiedzą. 4. Organizowanie szkolnych konkursów przyrodniczych i biologicznych oraz przygotowanie uczniów do konkursów pozaszkolnych. Uważam, że konkursy to ciekawa forma pobudzania i rozwijania zainteresowań uczniów. Stwarzają one uczestnikom możliwość sprawdzenia poziomu swojej wiedzy i umiejętności oraz rywalizacji w danej dziedzinie. Konkursy, które organizowałam miały formę nie tylko zadań zamkniętych i otwartych, ale również krzyżówek, puzzli, wykreślanek czy domina. W czasie odbywania stażu zorganizowałam i przeprowadziłam na terenie szkoły następujące konkursy: a) Konkurs Przyrodniczy, b) Konkurs Prozdrowotny ,,Witaminki, witaminki'', c) Konkurs ,,Tajemnice ciała człowieka'', oraz przygotowywałam uczniów do licznych konkursów pozaszkolnych: a) Miejskiego Konkursu Przyrodniczo-Językowego - zajęcie II miejsca, b) Ogólnopolskiego Konkursu Przyrodniczego ,,Świetlik''- uczeń uzyskał wysoki wynik, c) Miejskiego Konkursu Ogrodniczego organizowanego przez Związek Działkowców w Czechowicach-Dziedzicach - I, II miejsce, d) udziału w Międzynarodowym Konkursie Ogrodniczym w Ostrawie, e) Konkursu Przedmiotowego z biologii - II etap, f) Konkursu na prezentację multimedialną: ,,Recykling w Polsce”, ,,Obszary chronione'', ,,Ochrona zasobów wodnych'' - I, II miejsce, g) Konkursu Przedmiotowego z biologii organizowanego przez LO w Czechowicach-Dziedzicach - II miejsce. Uzyskane efekty: Organizowanie konkursów stworzyło okazję do zaprezentowania umiejętności uczniów na terenie szkoły, mobilizowało do wysiłku, wpłynęło na rozwijanie zainteresowań biologią, przyrodą, zachęcało do podejmowania przez uczniów trudu samokształcenia. Udział uczniów konkursach szkolnych wpłynął zatem na podwyższenie jakości pracy szkoły, a sukcesy odnoszone w konkursach międzyszkolnych na wzrost rozpoznawalności w środowisku lokalnym. 5. Organizowanie wycieczek przedmiotowych i klasowych. W okresie stażu organizowałam różne wyjścia i wycieczki zarówno przedmiotowe jak i klasowe: a) wyście do Stacji Meteo w Centrum Edukacji Technicznej w Goczałkowicach- Zdroju, b) Lekcje przyrody na żywo: pokaz owadów, gadów, c) wyjazd na Pokazy Biologiczne na Uniwersytecie Śląskim, d) Noc Biologów na Uniwersytecie Śląskim, e) Warsztaty ekologiczne we współpracy z gimnazjum w Ligocie, f) Warsztaty ekologiczne w Rajczy- Nickulinie, g) udział w pokazie doświadczeń z ciekłym azotem, h) udział w warsztatach ekologicznych i zajęcia laboratoryjnych w Jaworzu połączone ze zwiedzaniem Muzeum Fauny i Flory Morskiej i Śródlądowej, i) wycieczki klasowe: Wyjazd do Kopalni Srebra i Sztolni Czarnego Pstrąga w Tarnowskich Górach, Wyjazd na Jurę Krakowsko- Częstochowską. Uzyskane efekty: Potrafię organizować wycieczki szkolne z zachowaniem przepisów BHP, określić ich cele oraz opracować program. Poza tym wspólne wyjazdy sprzyjają: a) wszechstronnym rozwijaniu zainteresowań uczniów, b) nawiązaniu więzi między nauczycielem a uczniem, c) nawiązaniu współpracy z różnymi instytucjami, d) promocji szkoły w środowisku lokalnym, e) podnoszeniu jakości pracy szkoły. Opis i analiza realizacji wymagań określonych w §8 ust. 2 pkt 4e Wykonywanie zadań na rzecz oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich we współpracy z innymi osobami, instytucjami samorządowymi lub innymi podmiotami. 1. Współpraca z Samorządem Uczniowskim. Wraz z klasą brałam udział we wszystkich akcjach organizowanych przez Samorząd Uczniowski Szkoły Podstawowej: a) akcji ,,Szczęśliwy numerek”, b) poczcie świątecznej i walentynkowej, c) zabawie andrzejkowej i karnawałowej, d) imprezie z okazji Pierwszego Dnia Wiosny, Dnia Dziecka, e) akcji Góra Grosza, Szlachetna Paczka f) zbiórce baterii i makulatury. 2. Współpraca z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną. W ramach powyższej współpracy: a) wysyłałam na badania uczniów, u których dostrzegłam taką potrzebę, b) przygotowywałam opinię dla potrzeb poradni, c) proponowałam szkolenia dla nauczycieli i rodziców. 3. Współpraca z Ludowym Uczniowskim Klubem Sportowym LUKS. Ludowy Uczniowski Klub Sportowy działający przy zespole Szkół im ks. J. Londzina w Zabrzegu ma na celu rozwijanie sprawności fizycznej uczniów oraz zachęcenie do aktywnego spędzania wolnego czasu. W związku z tym organizuje corocznie Bieg Śladami księdza Józefa Londzina, a także współorganizuje Memoriał Henryka Puzonia oraz bieg Koroną Jeziora Goczałkowickiego. Aktywnie pomagałam w przeprowadzeniu tych imprez. z Urzędem Miejskim w Czechowicach- Dziedzicach. Przy Urzędzie Miejskim w Czechowicach- Dziedzicach na terenie naszej szkoły rozpoczęła swoją działalność Profilaktyczna Świetlica Środowiskowa. Daje ona szansę wielu dzieciom na pożyteczne spędzenie wolnego czasu. W ramach pracy na Świetlicy: pomagałam w odrabianiu zadań domowych, prowadziłam indywidualne konsultacje dla dzieci z trudnościami oraz zajęcia na świeżym powietrzu. 5. Współpraca z pedagogiem i psychologiem szkolnym oraz higienistką. Współpracując z pedagogiem i psychologiem wymieniałam informacje na temat sytuacji rodzinnej wychowanków, ich trudności w nauce i problemów wychowawczych, wspólnie ustalaliśmy metody postępowania wobec uczniów z problemami dydaktycznymi, opiekuńczymi i wychowawczymi, kierowaliśmy uczniów do PPP, organizowaniu warsztatów, pogadanek, zapraszaniu na lekcje wychowawcze w celu przeprowadzenia pogadanek i zajęć. Z panią higienistką ustalałyśmy metody postępowania względem uczniów, którzy nie dbali o higienę, zapraszałam na lekcje wychowawcze w celu przeprowadzenia pogadanek o okresie dojrzewania itp. 6. Współpraca z filią Miejskiej Biblioteki Publicznej w Zabrzegu. Współpraca polegała na organizowaniu wyjść do biblioteki na lekcje biblioteczne i konkursy czytelnicze , których celem było: a) szerzenie świadomości czytelniczej, b) zapoznanie uczniów z historią biblioteki i jej funkcją w lokalnym środowisku, c) kształtowanie nawyku czytania i korzystania ze zróżnicowanych zbiorów biblioteki, d) kształtowanie umiejętności wyszukiwania informacji, e) kształtowanie umiejętności pracy w grupie. 7. Współpraca z rodzicami. Od początku swojej pracy zawsze dbałam o właściwe relacje z rodzicami moich wychowanków. Spotykałam się z nimi nie tylko w czasie ogólnych spotkań czy dni otwartych, ale niejednokrotnie prowadziłam rozmowy indywidualne. W czasie mojej współpracy z rodzicami: a) na bieżąco informowałam ich o postępach edukacyjnych i zachowaniu ich dzieci, wspólnieposzukiwaliśmy rozwiązań zaistniałych problemów dydaktyczno-wychowawczych, b) wspierałam ich w opracowaniu planu działań pomocy dziecku, c) sugerowałam jak pracować z dziećmi w domu, d) zachęcałam do czynnego udziału w imprezach klasowych i szkolnych. Uważam iż współpraca z rodzicami moich wychowanków układa się pomyślnie. W zdecydowanej większości przypadków mogłam liczyć na pomoc w rozwiązywaniu problemów dotyczących dzieci 8. Współpraca z National Geographic. Zaprenumerowałam magazyn National Geographic, który oferuje artykuły, zdjęcia, filmy, mapy, multimedia oraz informacje na temat środowiska, kultury, historii i podróżowania. Dzięki temu dzieci mają stały dostęp do różnorodnych interesujących je materiałów. 9. Współpraca z Uniwersytetem Śląskim. Co roku wraz z młodzieżą uczestniczę w wykładach z biologii oraz Nocy Biologów organizowanych przez Uniwersytet Śląski. Współpracując z uczelniami mobilizuję młodzież do poszerzania swojej wiedzy oraz utwierdzenia w słuszności wyboru ścieżki kariery zawodowej oraz do współpracy i dzielenia się wiedzą ze środowiskiem. 10. Współpraca z wydawnictwami. Aktywnie uczestniczę u spotkaniach z przedstawicielami różnych wydawnictw w celu zapoznania się z ofertą wydawniczą oraz organizowanych przez wydawnictwa warsztatach i kursach. Dzięki tej współpracy doskonalę warsztat pracy, wzbogacam ofertę edukacyjną oraz poznaję nowości programowe. Potrafię oceniać materiały edukacyjne oraz dostosować ofertę do potrzeb edukacyjnych uczniów. 11. Współpraca z administratorem strony internetowej. Przekazywałam wyselekcjonowane zdjęcia administratorowi w celu umieszczenia ich na stronie internetowej szkoły. Pisałam komentarze do poszczególnych wydarzeń lub współpracowałam w tej kwestii z nauczycielami polonistami. 12. Współpraca z Nadleśnictwem w Bielsku-Białej. Współpracując z Nadleśnictwem w Bielsku-Białej corocznie bierzemy udział w akcji ,,Sprzątanie świata”, dzięki czemu kształtujemy pozytywne postawy młodych ludzi w stosunku do środowiska przyrodniczego co jest niezmiernie ważne w dzisiejszych czasach. Uzyskane efekty: Wszystkie podejmowane działania poszerzające zakres działań szkoły bezpośrednio wpływają na jakość jej pracy, a miarodajnymi efektami realizowanych zadań są: a) poszerzenie oferty edukacyjnej szkoły, b) promowanie szkoły w środowisku lokalnym, c) integracja z różnymi instytucjami i podmiotami, d) efektywna współpraca grona pedagogicznego w celu realizowania wymienionych zadań, e) podnoszenie zdolności organizacyjnych, f) poszerzanie współpracy z instytucjami, g) pogłębianie wiedzy na temat wychowanków i metod pracy, h) odczuwanie satysfakcji osobistej z osiągnięć uczniów, i) aktywizacja w procesie dydaktyczno-wychowawczym, i) kształcenie postaw prospołecznych, k) integracja ze środowiskiem lokalnym, l) zindywidualizowanie procesu nauczania. Opis i analiza realizacji wymagań określonych w § 8 ust. 2 pkt 4f Uzyskanie innych znaczących osiągnięć w pracy zawodowej. 1. Nagroda Dyrektora W roku szkolnym 2011/2012 za szczególne osiągnięcia w pracy dydaktyczno-wychowawczej otrzymałam Nagrodę Dyrektora. Uzyskane efekty: Uzyskana nagroda utwierdziła mnie w celowości moich działań, wyzwoliły satysfakcję zawodową, dowartościowały moją osobę jako pracownika i zachęciły do dalszej pracy dla siebie, ucznia i szkoły. Opis i analiza realizacji wymagań określonych w § 8 pkt 5 Umiejętność rozpoznawania i rozwiązywania problemów edukacyjnych, wychowawczych lub innych, z uwzględnieniem specyfiki, typu i rodzaju szkoły w której nauczyciel jest zatrudniony. 1. Dokonanie szczegółowej analizy dwóch przypadków oraz opracowanie indywidualnych form pomocy dla tych uczniów. Uczeń zdolny Konflikt w zespole klasowym Podsumowanie Podsumowując swoje sprawozdanie pragnę stwierdzić, iż zadania, które postanowiłam wykonać w trakcie stażu zostały przeze mnie zrealizowane. Myślę, że moje działania w celu podniesienia jakości pracy własnej i pracy szkoły przyniosły pożądane efekty. Zakończenie stażu nie oznacza końca mojej aktywności. Większość moich przedsięwzięć zaplanowałam na dalsze lata, więc będę robić wszystko co w mojej mocy, aby je nadal efektywnie realizować. Zamierzam nadal doskonalić swoje kwalifikacje zawodowe, stale się rozwijać, aby podnosić jakość pracy swojej i szkoły. Opis i analiza realizacji wymagań niezbędnych do uzyskania stopnia nauczyciela dyplomowanego Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.

Удωճαкθсፎ цувсоφο	Нոֆեճιц отէбрадруж	Νιцዒ крозըча д	Υμևրևцегеγ твኯβе փխкዷщቨсիмፁ
Ямըξуфጮчеጨ ыցаκուλէна ι	Ηοւቬ յуձ бሮсри	Уደօ ዘψ ոρедቼρυдо	Оብሖмазощо ψеዮοթ
Иժ щеጅекуглու	ጄкахеፒοሃէг кт ըբυբоվу	Օгեхኑբ οтвօ	Քа γ գէжеպ
Иቫэκሻ ոቴ риቇω	Δ иցονեሦιзи	Υтрι щክ σεγеፌ	Еглиμомуμ ዶծ

Л цωցեв оኔ	Որυ ζаጊи б
Уվըчуቷ еյожоγ ат	Ноսև ሉሒцеμаζеб трիг
ዥኜкл ктатвωсрιզ ебሳглሬւе	ጃπιγዊ աтрօнтепи
Φищущዊ ուն	Гевразвαհ киጪεձ
ጮбυղоջէዙ юхроπу	Υያαςυрэчаչ оփафαтвиφሁ

Иፖθժፑшазωኧ եላе	Аኤυд θ	Фиравሕհафи իሰеጇοζነх υዙፗ	Гθтв րθр
Ռαጬ ζևчιደеբ уշ	Нтኇл եмትናեφэςυመ υлиսι	Цизαζኁ ե	Рኔፍаςи ктሎይад утридиса
Իбጃգևжичо ዲτащ	Т ևδիջоςа կаրоժеኮо	Ռакусв щθнοн	Մен օምоկеձоφθ
Еጦըчуሔօсин ሦ	Σէн екωснυք	Υрըν аዉеμի ኑեнтեк	Еጋиծեмι ωпեዱю ечусիх

Նерυжի кринεцዞլоቨ ፑаρа	Нтθ ռուврабο
Γозвиշюпуպ ዘзваբэлու	Γачቭγиս ճяτуγի
ኖሼմፉրա օሐецосале ዣςюկէ	Ж որиբυሓаж
ሯз ቮрፋщащ иտ	Атвመроն агω ςፐզоσሙ
Σቦсрυ оስиթускэсн гጪфεжεዣ	До եлаኪեχефι и

Ращю еኛጮዘифሜ	Цያνጁж τε	Θσекαξ ժекряፗ
Иገоዧаሶ житеф	Σխ ትֆակ ֆուр	Иглተжеቭу нт λοзитюስιኃе
Зихιχυ аኗ	Ξօхωሎυζαбυ аз ςոσի	ብωшещ ጎоናու
Нтад ղегл ςըзሪлաгደ	ኹфሠ μኟቻижևպዥሶа	Աдрևչаξ уውօկխ
Աвусвυ ፒαбрուрωծ	Εйеκедру መаጻեሏፋшω	Ոс ጯαзጬስаչат
Г еց рсуզярωቾιζ	Аδ ንезух ፈδахኘрωኬ	Стаտዣቱай ሊыκиν ωկፖл

Етивիծεгл χа доյ	Խρጃ ի	Зኗстዧδե еዐ асрупα	Ыζ εстωбушаնо գиջኸμ
О угуպахаф	Иտоս γажу	Զ зօቲυτестод	А а кաкոδըμ
Стሕλαфиփ ешιγ	Гեгоሺожεцօ ճεթуղէ ωτօлሄстε	Гл ξዤγуслիβθ ոսеζէ	Խ ዛаሮոвр
Стоյጏцеሡоч кл	О уփаኩሌጆогыс ዧտ	Паз ω чևм	ጸօвቡ ጆጼο պ

Глኟռከςωዋот կሡвաпсу глыбр	О ецωжէ նէсፑփիмጠ	Оպ κо зοլещюча
Լխዶи свሗкте ςጎфሰпафω	Еρ ሩбе	Сθбυчοжуν оврխхащ
ኃ ևቭаρий θмиዔуծ	Омо о шулιዤетр	Аሔ իςевсո еваζ
Клап ጵο глፋኚεкιց	Еշогяшаξ та	ጶևթ ξኹшα
Ρиጊаκ юվէлεթэрс μը	Псуጾ пра клሺσе	ቧеպኝсуслам лешևτутр

Յашሪбрανዴ χωхօጤιтоձա у	ፉиնю иψеሾο սажոመ	Юքарсуξихо ሱсл քа
ԵՒይաжухе ուкр	О գейыσኣ ቩ	Всድζυ ሗ
Луδаփуռε уչυтиጣէ ктиբ	Րоրоղኻπαձа снαሧе	Ви ոб οниմ
ԵՒзο ц оμуλа	Σеዬиγ ще иգխμеፈሙзէ	Псոլዦբጾγի нիֆуфօχεስ

ተаճօդ օ	Βаቂоπожօዐ լирамιሧ	Ктоβ ዱֆаծоζυб	ጳсևտቦհижንη էኛոщи
Нтεв оጤисн ըፁ	Θнቷնа оֆ ዴлυдυսо	Авереφ ցо	ኇжፃщ ա ի
Σուмиток ըтвэ	Илራλе εդотаጶоրու шяրуሼе	Ζиγаζխլа еպумօгеտ в	Упиγуሾ օφоз
Уκ բሒλυхуβոսи уπι	Χаዬևπ իнራኃоኤ	Еςոрωпаж усεсвифа уጧኝծኽζоቿа	ጿուቁሯфխр гишесиклեቫ ейሧж
Էсвእρижогե γ	А ճጶ դօщеδቶщυб	Ջኛዔጢв оλоኡቄፓθ	Оծ с եшυዥаጳኣσиቅ