Gdy ktoś majętny na chwilę wciela się w rolę osoby doświadczającej bezdomności, zapala się lampka ostrzegawcza. Po co to robi? Czy jego wygodna perspektywa pozwoli naprawdę wczuć się w rolę? Robert Pasut, youtuber i współzałożyciel firmy Abstra, na 48 godzin wyprowadził się na ulicę i nagrał o tym film. Mateusz Romanowski, streetworker w MPP, edukator społeczny w Otwartej Kuchni, pracownik Stowarzyszenia Pomocy i Interwencji Społecznej komentuje dla nas ten materiał. Choć nie sposób odmówić dobrych intencji, w materiale pojawiło się sporo uproszczeń. Film pomija istotne aspekty bezdomności i przypomina bardziej "youtuberski surwiwal" Youtuberzy chcieli przenocować w schronisku, ale błędnie przygotowali się do realizacji. Trafili do schroniska, które nie przyjmuje ludzi "z ulicy" Gdyby wcześniej porozmawiali z ekspertami, to dowiedzieliby, gdzie mogli się przespać i nie musieliby spędzić nocy na dworcu. Ale może bez tego film nie byłby tak atrakcyjny? "Film mało wnikliwie podchodzi do problemu, aczkolwiek nie uważam, by był szczególnie szkodliwy. Potrzebujemy więcej materiałów, które pokażą wielowątkowość doświadczenia bezdomności" - twierdzi Mateusz Romanowski Więcej takich informacji znajdziecie na stronie głównej Pasut, znany z kanału Abstrachuje, w duecie z innym youtuberem, Maksymem, na 48 godzin wcielili się w rolę osób doświadczających bezdomności, tworząc tym samym pierwszy na polskim YouTube tego typu reportaż wcieleniowy. Z eksperymentu powstały dwa materiały. Na kanale Wspaniałe Weekendy z Robertem Pasutem opublikowano krótsze nagranie pt. "Pasut jest bezdomny (doigrał się)", z kolei na koncie Maksymalnie pojawił się 30-minutowy film pt. "Żyliśmy jak bezdomni przez 48h". Ten drugi zaliczył ponad 600 tys. wyświetleń. Make-up imitujący siną od zimna twarz, stare czapki, szaliki, brudne i zmechacone kraciaste nakrycia - duet zadbał o to, by wyglądem nawiązać do archetypu osoby żyjącej na ulicy. W tej charakteryzacji, z kamerami w kieszeniach, para opuściła swoje studio, by w kilkustopniowym mrozie przez 48 godzin tułać się po mieście. Zasady? Jesz tylko to, co dostaniesz lub kupisz za wyproszone pieniądze. Sen? Nocować gdzie popadnie, byle nie w domu. Dopuszczalna jest pomoc instytucji. Czy wszyscy bezdomni są brudni? Odpowiedź jest nieoczywista W jednej z pierwszych scen swojego filmu Pasut mówi: "pazury brudne, więc wszystko jest k***a legitnie". No właśnie. Jaka jest prawda, czy większość bezdomnych jest brudna? Co na ten temat myśli Romanowski? Stereotyp bezdomnego, czyli osoby brudnej, nijak ma się do rzeczywistości. "Większość osób doświadczających bezdomności wtapia się w tłum" Foto: Opracowanie Noizz To, że osoby w kryzysie bezdomności są brudne i śmierdzące, jest ujęciem stereotypowym. Wszystko zależy od "głębokości" kryzysu, w jakim się znajdują. Jako społeczeństwo często zapominamy, że wśród osób bez dachu nad głową jest wiele ludzi, którzy dopiero od niedawna żyją na ulicy i doskonale pamiętają "normalne" życie. Pamiętają własne łóżko i ciepły kaloryfer. Na ulicę trafiły z powodu utraty pracy, rozwodu, uzależnień czy innego rodzaju traum. Bezdomność ma wiele etapów, zapominamy, że wiele z tych osób jest "lekko pod kreską". Są na granicy posiadania domu i bezdomności. - Pracuję już jakiś czas z osobami w kryzysie bezdomności i mogę powiedzieć, że tych z "brudnymi pazurami" nie jest aż tak dużo, jak mogłoby się wydawać. Dopiero gdy zacząłem działać w tym sektorze, uświadomiłem sobie, jak wiele osób doświadczających bezdomności po prostu wtapia się w tłum. Ci wpisujący się w stereotyp, to tylko wierzchołek góry lodowej, znaczna część jest niezauważalna - mówi Romanowski. Te osoby potrafią wtopić się w tłum, by ukryć swój problem. Bezdomność ma różne oblicza i tego ujęcia w filmie zabrakło. Youtuberzy chcieli przenocować w schronisku. Zawiódł ich research W 3. minucie filmu na kanale Maksymalnie widzimy, jak para youtuberów przychodzi do praskiego schroniska "Otwarte Drzwi" z pytaniem o możliwość noclegu. Niestety, zostają odesłani z kwitkiem, słysząc: "już teraz wszystko pozamykane, a tutaj to raczej od poniedziałku do piątku". Sytuacja na pierwszy rzut oka jest oburzająca, zważywszy na to, że na dworze panował akurat mróz. Youtuberzy nie mogli przenocować w schronisku Foto: Opracowanie Noizz Ale również i tutaj sprawa nie jest oczywista. Według Romanowskiego, kiepski research youtuberów sprawił, że szukali miejsca pod nieodpowiednim adresem, co akurat nie jest charakterystyczne dla osób w bezdomności, które doskonale orientują się w tym, jak działają instytucje. "Do schronisk nie da się - poza szczególnymi przypadkami - wejść z ulicy. Do takich placówek kieruje OPS. "Otwarte Drzwi to nie jest ogrzewalnia czy noclegownia, gdzie spędza się tylko noc, a schronisko, w którym osoby doświadczające bezdomności przebywają dłużej. Tymczasem twórcy filmu zirytowali się, że nikt nie chciał udzielić im pomocy" - mówi Romanowski. Pasut i Maksym skorzystali także z "wydawek" posiłków z autobusu MPP, który kursuje po Warszawie i pomaga ludziom w potrzebie. - Gdyby zostali trochę dłużej w autobusie MPP i pogadali z pracownikami, to dowiedzieliby, gdzie mogli się przespać i nie musieliby spędzić nocy na dworcu. Ale może bez tego film nie byłby tak atrakcyjny - dodaje. W autobusie MPP youtuberzy gorący napój i ciastko Foto: Opracowanie Noizz Pasut i Maksym, choć pewnie mieli dobre intencje, zrobili raczej 48-godzinny, lekko sensacyjny surwiwal pod algorytmy YouTube, zamiast rzetelnego materiału wcieleniowego. Zdaniem eksperta, przed nagraniami wystarczyło wgłębić się w temat, np. przeczytać przewodnik "Gdzie zjeść, spać, umyć się w Warszawie" wydawany rokrocznie przez sant'egidio, albo skonsultować się z osobami bliżej tematu, np. badającym zjawisko Pawłem Ileckim, który jest osobą z doświadczeniem bezdomności. Być może materiał realnie mógłby być przydatny społecznie, ale zabrakło eksperckiej opieki merytorycznej. Czego jeszcze nie uchwycono? - Można było na przykład pokazać punkty poradnictwa, punkty wydawania żywności i to, jak wygląda kontakt osób doświadczających bezdomności z instytucjami. Problemem jest dużo głębszy niż głód i zimno - twierdzi. Czy są pozytywy? Romanowski jednak dostrzega jeden z pozytywów eksperymentu. Twórcom nie można odmówić empatii, a film rzeczywiście pokazuje wieczną tułaczkę, jaką muszą uskuteczniać osoby w bezdomności, by jakkolwiek spełnić swoje potrzeby. Bo życie osób pozbawionych domu to instytucjonalny labirynt: toaleta jest oddalona o kilka przystanków od miejsca, gdzie może zjeść, a miejsce, gdzie może zjeść, to kilka przystanków od miejsca, gdzie może się przespać. Sen, a raczej jego brak, to osobna kwestia. Trudno znaleźć miejsce, gdzie można w spokoju wyciągnąć nogi. W trakcie drzemania zawsze towarzyszą im najczęściej obcy ludzie, z którymi nie łączy nic oprócz braku dachu nad głową. Zobacz także Foto: Norbert Rzepka/REPORTER / East News Poznań sfinansuje pierwsze w Polsce mieszkanie dla osób LGBT+ w kryzysie bezdomności - Filmik bywa stereotypizujący i mało wnikliwie podchodzi do problemu, aczkolwiek nie uważam, by był szczególnie szkodliwy. Warto zwrócić uwagę na to, że ich autorzy mówią o swoim doświadczeniu głodu i zimna. Nie odniosłem wrażenia, że po tych dwóch dobach czują się specjalistami w temacie, nie mówią "teraz wiem, jak osoby w kryzysie bezdomności się czują", a to plus - mówi Romanowski. Potrzebujemy więcej materiałów, które pokażą wielowątkowość doświadczenia bezdomności. Jest to niezwykle trudne do opowiedzenia w takim materiale, bo jest ono sumą wielu wcześniejszych, często ekstremalnie trudnych doświadczeń: przemocy, kryzysów psychicznych, samotności, uzależnień czy homo czy transfobii. - Chciałbym, by materiały próbowały też uchwycić bardziej systemowe wymiar problemu. Dobrym przykładem, na który zwrócił uwagę Michał Grosz, mój kolega z MPP, jest amerykański kanał poświęcony bezdomności o nazwie Invisible People, który pokazuje problem w wielu wymiarach. Ów kanał jest powiązany NGO-sem o tej samej nazwie i reżyserowany przez osobę z doświadczeniem bezdomności - kończy nasz ekspert. Zobacz także: Audioriver goes green